«Лоскутные семьи: мачехи и отчимы»

Семьи, где есть дети от других браков, иногда называют лоскутными. Раньше причиной возникновения лоскутных семей было вдовство, сейчас их количество кратно возросло, потому что родители разводятся и вступают в новые отношения. Взрослые образуют новые союзы, в которых могут быть разные комбинации детей от прошлых браков и совместных детей; детей, живущих вместе постоянно, и детей, приезжающих на время. Из таких пёстрых “лоскутов” характеров и историй сшивается новая семья. И это часто непросто для всех.

Психологические проблемы лоскутных семей имеют целый комплекс оснований: высокий уровень стресса после развода, множественные психологические потери (образа жизни, отношений, надежд и планов), необходимость длительной адаптации всех членов семьи. Одновременность, а не линейность проживания стадий семейной жизни. Неоднозначность иерархии. Конфликт лояльностей. Запутанность ролей — кто здесь кому, кто? Если она мама, то кто тогда я? 

Следует отметить, что большинство конфликтов и сложностей лоскутных семей сходны с теми, которые испытывают семьи, принявшие некровного ребенка.

Попробуем разобраться, как устроены и в чем особенности лоскутных семей, в чем причины точек напряжения в них. Как не перекладывать на детей конфликты взрослых? Как говорить с детьми об ушедшем родителе? Как наладить встречи с членами той семьи?

Знаете ли вы, что летучие мыши, эти "уродливые" создания, без вопросов усыновляют и удочеряют осиротевших мышат. А люди? Если у любимого есть дети от прошлого брака, всегда ли мы готовы принять их как своих родных? Относиться непредвзято, понять простую вещь: чужих детей не бывает... 

Семьи с повторным браком

В книге «Выживание и процветание в семьях с повторным браком» доктора педагогических наук Патрисии Пэпернау подробно описаны проблемы, возникающие в «сводных семьях», и их решения.

Сводная семья — это когда один из супругов становится для детей другого отчимом или мачехой. В такой семье приходится выстраивать сразу несколько типов отношений. Ребенку — с отчимом или мачехой, одному из взрослых — с некровными детьми, другому взрослому — со всеми участниками процесса.

При всех сложностях ситуации нужно принять три базовых принципа, на которых строится дальнейшее взаимодействие в семье:

• Ребенок не виноват, что папа или мама хотят жить отдельно от них;
• Каждый из родителей имеет право искать нового партнера и в случае удачного выбора может рассчитывать на рождение новых детей;
• Ребёнок — не жертва. У многих современных детей родители разведены.

Почему мы начинаем «спасать» детей

В сводной семье очень часто родной родитель начинает неосознанно «спасать» своего ребёнка и объединяться с ним, даже когда очевидной угрозы нет. А отчим или мачеха при этом оказываются в роли «чужого».

Чувствуя вину за разрушенный брак, родитель пытается опекать ребенка с удвоенной силой. А к партнеру зачастую начинает предъявлять слишком высокие требования: «Не так говоришь с ребенком», «Не любишь его как своего» и так далее.

Но фокус в том, что сам ребенок (если только родитель — вольно или невольно — не подсказывает ему, как действовать) может не чувствовать никакого негатива или напряженности в отношениях с отчимом или мачехой. Да и мужчина (женщина) изначально скорее всего настроены дружелюбно и по-доброму. Да, не опекают ребенка так, как родная мать или отец, зато с удовольствием разговаривают, учат чему-то. Да, не идут на поводу у капризов, но и это хороший опыт общения на равных.

Негатив или неосознанное раздражение в адрес ребенка могут появиться у взрослого, если его постоянно попрекать, говорить, что он недостаточно вовлечен, подрывать авторитет, бросаясь ребенку на помощь в ситуациях, когда она, по сути, не требуется. Например, отчим говорит, что нужно чистить зубы, ребенок капризничает и топает ногой, мама разрешает не слушаться.

В таких ситуациях отчим или мачеха начинают чувствовать себя преданными. И в этом случае могут действительно начать испытывать неприязнь к ребенку как к человеку, которому они всегда проигрывают в борьбе за любовь, внимание и одобрение любимого человека.

Чтобы отношения выровнялись, а близость в паре сохранилась, требуются время и усилия со стороны взрослых. Важно понимать: чувство вины по отношению к ребенку никого не сделает счастливым. Ребенку, которому вы все время пытаетесь угодить, будет трудно адаптироваться к жизни, когда он начнет осознавать — мир не вращается вокруг него. А любимый человек, от которого вы неосознанно защищаете ребенка, рано или поздно и правда может начать вести себя как его враг, ведь именно такую роль вы ему назначаете.

Что делать? Уважать всех участников процесса. Если вы осознанно выбрали партнера, если вы с ним любите друг друга, если вы доверяете этому человеку, и он не представляет реальной угрозы для вас или ребенка, разрешите ему самому выстроить отношения с вашими детьми. Да, они могут быть не похожи на ваши, это скорее будут отношения «ученик — наставник». Но и это вполне рабочая модель.

Как быть с ревностью

Ребенок выстраивает свою идентичность, основываясь на образе отца и матери. Это происходит неосознанно.

При разводе у бывших партнёров остается недовольство друг другом, обиды и боль расставания. Взрослые могут вынуждать ребёнка встать на сторону одного из родителей. И это очень тонкий лед: такая «дележка» может стать травмой в первую очередь для самого ребенка.

Дети не должны участвовать в выяснениях отношений. Им важно оставаться «верными» маме и папе, не терять ни одну из этих важных опор. По возможности нужно, чтобы ребёнок общался с обоими биологическими родителями.

Отчим и мачеха едва ли смогут занять в душе место родного родителя. Но это и не нужно: у каждого своя роль. Кровный родитель вполне может сохранить уважение и признание со стороны ребенка. И даже его любовь. Но при этом ребенок будет ценить и уважать другого, «нового» родителя — в этом нет ничего страшного, и уж точно нет никакого предательства.

Не любить — нормально?

От ребёнка нельзя требовать любви к отчиму или мачехе и наоборот. Уважение — это то, что необходимо. Любовь — то, что может сформироваться постепенно. Или не сформироваться — и это тоже нормально.

Давление стереотипа: чужие дети никому не нужны

С древнейших времен в массовом сознании господствует стереотип: отчимы и мачехи плохо относятся к неродным детям, всячески их обижают. Сколько на эту тему сказок (причем у всех народов). Сколько литературных произведений. Стереотип этот жив и в наши дни.

Насколько он соответствует действительности? В самом ли деле отчимы и мачехи в большинстве своем не любят неродных детей? Тут хорошо бы сослаться на данные каких-либо психологических и социологических исследований, но мне такие неизвестны. Более того, есть серьезные сомнения, что подобное исследование вообще можно провести доброкачественно с научной точки зрения.

Но стереотип существует и воздействует на сознание людей. В том числе на сознание тех, кто вступает в новый брак и получает вместе с супругом или супругой детей от прежнего брака или сам, будучи родителем, приводит нового члена семьи своим детям. И конечно, на сознание детей, которым приходится выстраивать отношения с «новым папой» или «новой мамой». Соответственно, и те, и другие боятся. Как меня примут? Как ко мне будут относиться? Не сочтут ли меня врагом?

К тому же, к этим «детско-взрослым» страхам добавляются и страхи «межсупружеские». К новому браку люди приходят чаще всего, пережив мощный негативный опыт, серьезную психологическую травму, которая возникает после разрыва прежнего брака или после потери супруга (супруги).

В первом случае раз люди разошлись, значит, слишком многое их не устраивало друг в друге, и, вступая в новый брак, они не могут избавиться от сомнений и переживаний: а вдруг опять начнется то же самое? А вдруг новый муж тоже станет пить? А вдруг новая жена тоже станет вытягивать жилы?

Во втором — неизбежно будут возникать сравнения с умершим и с той жизнью, которая была прожита вместе.

И наконец, у родных родителей возникает страх: а как новый супруг будет относиться к моим детям? Не обидит ли их он?

Иными словами, жизнь сводит вместе детей и взрослых, им отныне придется быть одной семьей, но их отношения начинаются со страха, и основная причина тому — вечно живой стереотип.

К счастью, этот стереотип не что-то фатальное. Примеров замечательных семей с неродными родителями сколько угодно, так что задача вполне имеет решение.

Но задача эта непростая, тут приходится трудиться всем: и родителям, и детям. И конечно, вступая в новый брак, человек должен понимать, какую огромную ответственность он на себя берет: он же теперь отвечает не только за себя и не только за свою «половинку», но и за ее или его детей. Если же нет готовности нести такую ответственность, то ничего не получится: ни с детьми не сложится, ни с женой или мужем.

Поэтому надо заранее настраиваться на то, что все не будет лучезарно и безмятежно. Будут трудности — и у детей, и у взрослых. Об этих трудностях можно подумать заранее и постараться подготовиться к ним.

Какие трудности могут возникнуть у детей

1. Ревность

Это самое частое, что бывает. Вот жили мама с ребенком вдвоем, ребенок привык к тому, что мамины любовь и внимание принадлежат ему безраздельно. И тут вдруг мама выходит замуж, в семье появляется новый человек — и, с точки зрения ребенка, занимает в маминой жизни то место, которое раньше принадлежало только ему.

Ревность, кстати, может быть не только к новому родителю. Она может быть и к братику или сестренке, родившимся в этом новом браке. Они тоже могут восприниматься как неприятные существа, отнимающие мамину (или папину) любовь.

2. Страх

Ребенку кажется, что чем больше любви достается новому члену семьи, тем меньше остается ему (будто любовь — это как пирог, чем больший кусок съел один, тем меньший получит другой). Он воображает, что ему перестали уделять внимание, перестали заботиться. Причем не всегда это бесплодные фантазии — иногда и впрямь такое бывает, просто родители этого не замечают.

3. Разница в характерах

Допустим, отчим — человек хороший, порядочный, надежный, но при этом очень сдержанный, молчаливый, закрытый. А ребенок привык к другим отношениям, он сам — ярко выраженный экстраверт, он бурно проявляет свои чувства и, не находя того же самого в отчиме, считает, что тот сухарь и зануда. А может быть с точностью до наоборот: отчим энергичный, жизнерадостный, открытый человек, фонтанирует эмоциями, а ребенок — интроверт, ему неприятны такие манеры, ему это представляется навязчивостью, нечуткостью, он воспринимает попытки отчима завязать с ним отношения как вторжение в свою жизнь, в свой внутренний мир. Разумеется, можно привести еще много примеров несовпадения характеров, несовпадения темпераментов.

4. Культурные различия

Допустим, семья культурная, интеллигентная, ребенок тоже такой, у него возвышенные интересы и запросы. А отчим — обыкновенный человек и, исходя из самых лучших побуждений, пытается приохотить ребенка к тому, что для него самого значимо: к спорту, к рыбалке, мотоциклу, огородничеству и так далее. У ребенка это вызывает резкое отторжение, поскольку он трактует такие инициативы как пренебрежение к его ценностям. И точно так же можно отзеркалить ситуацию: семья простая, ребенок увлекается футболом или компьютерными играми, ему интересны крутые гаджеты или велосипед, а тут является такой рафинированный отчим и начинает его грузить живописью, поэзией, классической музыкой или историей Средних веков. Тоже реакция будет негативной.

5. Бытовые перемены

Когда в семью приходит отчим или мачеха, в обыденной жизни неизбежно что-то меняется. В квартире становится теснее (особенно если вместе с новым родителем в нее вселяются, и его родные дети или пожилые родственники). Начинают покупать продукты, которых раньше не покупали, или, наоборот, что-то перестают покупать. Меняется распорядок дня (например, отчим очень рано должен уходить на работу, а потому и другим приходится ложиться и вставать раньше). В ванной появляются новое полотенце, новая зубная щетка (мелкая деталь, но тоже может вызывать у ребенка раздражение). Чаще приходится ездить на дачу, потому что отчим — фанат огорода. Или наоборот, реже стали ездить, потому что ему туда не хочется.

А уж если обстоятельства складываются так, что приходится переезжать в квартиру к новому родителю, привыкать к чужому быту (а то еще и в новую школу идти!), это само по себе становится мощным стрессом, и с большой вероятностью ребенок перенесет неудовольствие от бытовых перемен на их причину, то есть отчима или мачеху. У него возникнет ощущение, что именно они, эти чужие люди, разрушили его такую уютную жизнь.

6. Новые члены семьи

Часто бывает так, что в жизнь ребенка вместе с новым родителем входят и его родственники. То есть появляются новые бабушки и дедушки, новые тети и дяди. И конечно, родные дети отчима или мачехи. Далеко не всегда отношения с новыми родственниками складываются хорошо. Особенно если родители уверены, что ребенок априори должен принять этих людей: они же теперь ему не чужие! Но ребенок как раз считает, что чужие, его с этими людьми пока что ничего не связывает, а вот поводов для конфликтов может найтись немало.

Особенности адаптации детей к отчиму, мачехе

Отношение детей к супругу родителя в значительной степени определяется генезизом неполной семьи. Материнская семья – наиболее благоприятный вариант для повторного брака.

Если развод произошел достаточно давно, семья сумела пережить его последствия и вышла в своем развитии в фазу стабилизации, то адаптация детей к новому члену семьи, принимающему на себя функции родителя, происходит достаточно благополучно.

Сложнее проходит перестройка ролевой структуры семьи в тех случаях, когда развод психологически еще не завершен и сохраняется сильная эмоциональная зависимость бывших членов семьи друг от друга. Если повторному браку предшествовала потеря родителя, то характер отношений также будет определяться стадией переживания горя и типом привязанности к родителю. Однако не следует обманываться и строить иллюзии в отношении благополучного будущего развития отношений ребенка с отчимом или мачехой, если повторный брак заключен на начальных стадиях переживания ребенком утраты. В отношениях с новым родителем ребенок может стремиться к компенсации утраченной заботы – это способ вытеснить переживание потери родного отца или матери. Безусловно, такой способ преодоления горя утраты является неадекватным и в дальнейшем может привести к резкой дестабилизации семейной ситуации.

 Как эти трудности зависят от возраста ребенка

Младшие дети легче формируют привязанность к новому члену семьи, получая явные преимущества от общения с новым компетентным взрослым. Дети дошкольного и младшего школьного возраста, особенно мальчики, обычно очень хотят, чтобы у них был, как у всех, папа. Родных отцов многие из них мало знают, плохо помнят, и потому различия между родным и неродным для них почти не существует, тоже самое касается и появление новой мамы. Некоторая внезапность появления нового члена семьи тоже не имеет в их глазах особого значения. Главное – есть папа или мама. С детьми постарше дело может обстоять сложнее. Они знают, что отчим или мачеха не являются настоящими отцом или матерью, и, даже еще не увидев их, нередко настраиваются враждебно. В этом чувстве и тревога (каким он или она будут?), и подсознательная ревность (теперь «он» или «она» станет главным для матери (отца)), и робость, неуверенность (а понравлюсь ли я ему или ей?). При таком настроении ребенка отчим, мачеха оказываются в довольно сложном положении.

Естественно, исходя из предположения, что отчим или мачеха люди понимающие, доброжелательные, эмпатичные, что они хотят правильно выстроить отношения с ребенком. В этом случае появление новых родственников, скорее всего, даст положительный эффект. Новые дедушки и бабушки вызовут у ребенка интерес, сводные братья и сестры, если они примерно того же возраста, могут стать партнерами для игр. А наличие старшего брата или старшей сестры может повысить авторитет ребенка в детсадовском коллективе.

Это не значит, конечно, что в дошкольном возрасте вообще никаких проблем с новыми родителями не будет. Что-то из ранее перечисленного наверняка возникнет, но если взрослые вовремя это заметят, то без особого труда предотвратят.

Также относительно безопасен и самый старший возраст детей, то есть когда они уже старшеклассники и студенты. Старшие подростки относятся к новому браку толерантно – дистанцирование от родителей, связанное с повторным браком, в целом отвечает их направленности на автономизацию от семьи. Принятие и поощрение автономии подростков становится платой за мир в новой семье. Кроме того, у старших подростков есть собственные ресурсы эмоциональной поддержки и преодоления стоящей перед ними проблемы – близкие друзья, романтические отношения с противоположенным полом.

Первая негативная эмоциональная реакция подростка на известие о браке сменяется удовлетворенностью своим новым, более самостоятельным и независимым положением в семье. Они чаще всего уже вполне самостоятельные люди, у них есть собственная жизнь, часто и собственные источники заработка. Они достаточно взрослые, чтобы понять: мама или папа имеют право на личную жизнь. Они уже понимают, что их отношениям с кровной мамой или кровным папой ничего не угрожает. Они уже могут без предубеждения взглянуть на отчима или мачеху: если это те люди, которые не делают ничего плохого, то зачем же с ними конфликтовать?

А вот самый тяжелый в этом отношении возраст — предподростковый 10–13 лет. Младшие подростки чрезмерно чувствительны к попыткам отчима или мачехи выполнять воспитательную родительскую функцию, бурно протестуют против их требований. Неприязнь к «чужому», конкурирующему за любовь и внимание матери или отца, прежде нераздельно принадлежащих ребенку, усугубляется протестом против попыток ограничить их самостоятельность и независимость, игнорируя нарождающееся чувство взрослости. Подростку хочется как можно больше свободы и независимости, он постоянно пытается пробовать на прочность рамки, установленные для него родителями и педагогами, отвоевать «место под солнцем». И когда ребенка этого возраста ставят перед фактом, что у него теперь будет отчим (или мачеха), чаще всего будет резкое неприятие. Почему это я должен подчиняться чужому человеку, заявляет подросток. Он чего-то требует, чего-то хочет, выдвигает свои правила — с какой стати? Этот «мамин муж» для меня никто! И более того, раз из-за него меняется моя жизнь, то, значит, он мой враг! Его не было, и все было хорошо! Он появился — и все стало плохо!

Да, конечно, так бывает далеко не всегда. Бывает, что отношения у подростка с отчимом или мачехой сразу складываются отлично. Но мы-то говорим именно о тех случаях, когда ребенок воспринимает нового члена семьи в штыки.

Даже по отношению к кровным родителям подросток устраивает разные выходки, стремится дистанцироваться от них — но там все же есть сдерживающий фактор: это же мама с папой, которых он знает и любит, несмотря на все свои нынешние претензии. А по отношению к отчиму или мачехе таких внутренних ограничителей нет, они ему чужие люди. Казалось бы, элементарная вежливость требует корректно вести себя по отношению к чужим, но в данном случае это не работает, потому что одно дело чужие люди на улице или какие-то знакомые родителей, зашедшие в гости, и совсем другое — человек, который теперь живет тут и на что-то претендует. Причем даже не просто на что-то, а на то, чтобы занять место родного папы или родной мамы. Вот этого ему подросток уж точно не простит! На него можно сорваться, его не жалко!

И тут все зависит от правильной реакции взрослых — и родного родителя, и нового члена семьи. Если они наделают ошибок, конфликт может стать затяжным.

Также следует отметить, что было обнаружено, что девочки хуже адаптируются к повторному браку, чем мальчики.

Наблюдается противостояние и сопротивление перестройке семьи с включением в нее отчима/мачехи, и даже развитие антагонистических (враждебных) отношений. Испытываемая ребенком ревность матери к отчиму часто обращается в ненависть и презрение к самой матери в форме демонстративного отказа принимать родителей, изоляции и ухода из семьи. Повторный брак отца девочки, вводящего в семью мачеху, – хрестоматийный пример актуализации комплекса Электры, многократно описанный в народном фольклоре и волшебных сказках Шарля Перро. 

Мальчики легче адаптируются к включению в семью отчима, находя в нем старшего товарища, друга, защитника и нередко достойный объект для подражания. С учетом того, что в неполной семье после развода отношения матери с сыном складываются труднее, чем отношения матери с дочерью, сын может найти в отчиме посредника между собой и матерью, в то время как девочкой отчим может восприниматься как помеха и конкурент в ее с ней отношениях.

Ошибки «новых» родителей

1. Попытка заменить ребенку родного папу или родную маму

Это чаще всего бывает в тех случаях, когда к родному родителю есть, мягко скажем, обоснованные моральные претензии. Кровный папа пил, бил, не заботился и даже не интересовался жизнью ребенка. Но я-то не такой, я хороший, я сейчас проявлю себя как идеальный папа!

И ничего из этого не получится, потому что, каким бы родной родитель ни был, он родной, ребенок его любит, что называется, «по умолчанию», и попытка доброго отчима занять в его душе место кровного отца воспринимается как посягательство на святое. Ребенок думает, что отчим подлизывается к нему, заискивает, пытается подкупить (особенно если тот еще и устраивает аттракцион невиданной щедрости, то есть заваливает дорогими подарками). Это на самом деле может быть совершенно искренне, от сердца, но ребенок думает иначе.

И конечно, ни в коем случае нельзя от ребенка требовать, чтобы он называл отчима «папой» или мачеху «мамой». Если он так начнет называть, то исключительно добровольно и далеко не сразу. Как это бывает, хорошо показано в советском фильме «Мачеха» 1973 года с Татьяной Дорониной в главной роли. Там по сюжету главная героиня, Шура, узнаёт, что у мужа, оказывается, есть восьмилетняя дочь от другой женщины, которая недавно умерла. Они с мужем удочеряют маленькую Свету, и далее все складывается очень непросто. Лишь несколько месяцев спустя, когда Шура уже отчаялась, девочка называет ее мамой.

В случае если муж или жена умерли, и овдовевший супруг спустя какое-то время вступает в брак повторно, нередко основная мотивация этого брака — забота о детях: «чтобы в доме была женская рука», «чтобы было мужское воспитание».

Тут важно осознавать, что с ребенком случилось самое страшное, что только может случиться, — смерть родителя. Это огромное горе, и его надо пережить. Это долгий период, и ребенок на это время чаще всего замыкается в себе, ему вовсе не хочется выстраивать какие бы то ни было отношения с тем, кто, как ему кажется, претендует на место умершего родителя. А к этому добавляется еще и стресс от самого факта нового брака, от того, что в доме появился чужой человек. Новому родителю это надо учитывать, проявлять особую деликатность, ни в коем случае не навязываться.

Правильный подход: не пытаясь заменить папу или маму, стать ребенку старшим другом — деликатным, понимающим, надежным. Не выходя при этом из взрослой позиции, не пытаясь изображать из себя такого же ребенка. Потому что ребенку нужен не сверстник с усами и бородой, а надежный взрослый, это базовая потребность детской психики.

2. Игнорирование ребенка

Это полная противоположность ошибке номер один. Отчим (это и мачехи может касаться, просто отчим — более частый случай) заявляет жене: это твои дети, ты их и воспитывай, я в это влезать не собираюсь, я готов обеспечивать семью, я не пьянствую, не дебоширю, детей не обижаю — и большего от меня не требуй.

Разумеется, ничем хорошим такая «политика самоустранения» не кончится, потому что семья — это не коммунальная квартира, ее члены не соседи друг другу, у них общая жизнь, общие проблемы, общие радости, и попытка устраниться от воспитания неизбежно приведет к конфликтам — и между супругами, и с детьми. Ребенок ведь может воспринять такое равнодушие «маминого нового мужа» или «папиной новой жены» как пренебрежение, как демонстративный игнор, и примет брошенную перчатку. Особенно если это подросток, для которого вообще любая мелочь может стать поводом для бунта.

Правильный подход: вступая в новый брак, брать на себя полную ответственность за воспитание неродных детей. Не только материальную ответственность, но и моральную, духовную. Да, ты не должен претендовать на место папы в их сердцах, но ты должен выстроить с ними нормальные, здоровые отношения.

3. Незнание детской психологии

Это чаще всего бывает, когда мама выходит замуж за человека, который ранее вообще не вступал в брак или в его прежнем браке не было детей. Поэтому отчим, пускай он даже преисполнен самых лучших намерений, попросту не понимает детей, не понимает мотивации их поступков, не понимает хода их мысли. Он пытается в чем-то их убеждать, рассуждая логически, пытается заинтересовать их чем-то, чем, как ему кажется, должны интересоваться дети. В результате возникают конфликты. С его точки зрения, дети ведут себя отвратительно, вызывающе — и он срывается, потому что нервы не железные. С точки зрения детей, он нудный, скучный, вредный — и они тоже срываются, потому что еще не научились владеть собой. И начинается...

Правильный подход — изучить возрастную психологию, читать книги и статьи, читать хорошую художественную литературу о подростках, смотреть познавательные фильмы и лекции. То есть в ускоренном темпе проходить такой вот «курс молодого родителя». Да, это требует времени, сил, сосредоточенности, но это окупится.

Ошибки «старых» родителей

1. Чувство вины и страха

Если мама стала инициатором развода, то она неизбежно ощущает перед ребенком вину за это. «Да, вместе жить было уже невозможно, да, разводиться было надо, — думает она, — но все-таки ребенок-то остался без папы! Из-за меня!» А когда она вступает в новый брак, это чувство вины удваивается. «Мало того, что я лишила ребенка папы, я еще и пытаюсь навязать ему нового человека».

А ребенок чутко улавливает это мамино состояние и начинает ею манипулировать, играет на ее чувстве вины. Он искренне считает себя правым: ребенку изменение семейной ситуации не нравится, он обижен, а значит, для него все средства хороши, чтобы выжить из дома отчима. Он провоцирует конфликты, зная, что мама будет на его стороне.

А почему мама будет на его стороне? Из-за чувства своей вины, а еще потому, что она ведь тоже в плену стереотипа о «злых отчимах». В любом конфликте она будет исходить из презумпции невиновности ребенка и, соответственно, вины отчима. Хотя на самом деле тот может быть ни в чем не виноват, он может вести себя по отношению к ребенку совершенно корректно, осуждая его выходки, но не переходя на личности.

Но кроме чувства вины, мамой движет еще и страх, что ее новый муж не сумеет стать ребенку хорошим папой, что между ними не выстроятся отношения. А кто в этом, с ее точки зрения, будет виноват? Конечно, муж! Не ребенок же! И вот она начинает высказывать ему претензии. Это легко может перерасти в конфликты между ними, а повторный брак — он и без того хрупкий, на обоих супругов давит груз прежних ошибок. Все это может разрушить их союз.

А как правильно? Во-первых, мама должна понимать, что такая психологическая ловушка существует, что это и ее может касаться. Кто предупрежден, тот вооружен. Во-вторых, надо стремиться к объективности. В случае каких-то конфликтов нельзя мгновенно принимать на веру ту или иную версию случившегося. Надо говорить и с ребенком, и с мужем, причем с каждым наедине. А пока нет ясности, что же действительно случилось, кто прав, а кто не прав, ей стоит гасить внешние проявления ссоры, останавливать крики, угрозы, истерики и так далее. «Что-то случилось, мы обязательно разберемся, а пока что давайте успокоимся».

2. Публичное осуждение нового супруга

Это тоже распространенная ошибка — когда недовольство супругом проявляется при детях. Я имею в виду недовольство по любому поводу, а не только в связи с отношениями между ним и ребенком. Потому что для детей такое осуждение — сигнал: этот «новый папа» тут никто. Раз мама его при мне ругает, значит, и мне можно с ним не считаться.

Правильный подход: любые выяснения отношений отложить до момента, когда супруги остаются наедине. При детях они должны сдерживать свое возмущение, показывая пример уважительного, здорового, этичного проявления своих негативных эмоций.

3. Игнорирование чувств ребенка

Даже при самых грамотных действиях родителей все равно возможны случаи серьезных конфликтов между ребенком и отчимом (или мачехой). И кровный родитель не может здесь оставаться в стороне. Но бывает, что остается. «Ну да, ну они как кошка с собакой, но что я могу сделать? Само как-нибудь уляжется». Или «Ну понятно, что ей не нравится Саша, но что же теперь, в угоду дочери разводиться? Я имею право на личное счастье!»

Это очень опасное заблуждение, оно ведет к серьезнейшему конфликту между родным родителем и ребенком. Ребенка же здесь травмирует не только то, что мама (или папа) не принимают его сторону, но и что его чувства игнорируются, обесцениваются. О каком доверии тогда может идти речь? Он же считает себя брошенным! Да, не надо по любому поводу идти у ребенка на поводу, но, даже если он явно неправ, его надо услышать, надо понять, надо показать ему и свою любовь, и мотивацию своих решений.

То есть правильный подход — это поговорить с ребенком примерно в таком ключе: «Да, я понимаю, что у вас не выстраиваются отношения, что вам друг с другом трудно, вы оба допускаете то, чего допускать нельзя. Но пойми, просто выгнать его из дома — это не выход. Это будет бесчеловечно и по отношению к нему, и ко мне, ведь я его люблю. И тебя люблю. И поэтому не могу игнорировать ни твои чувства, ни его. А значит, надо искать какой-то компромисс, какое-то решение проблемы. Давай обсудим, что именно тебя не устраивает, что из этого наиболее важно, а что не столь существенно. Давай посмотрим, что в тебе не устраивает его, в чем ты можешь пойти навстречу, а в чем нет». Не обязательно именно такими словами, но по сути так.

Подобный же разговор нужно провести и с супругом (наедине, конечно). Добавив сюда и то, что в конфликте ребенка и взрослого стороны по определению не равны: взрослый, как правило, умнее, опытнее, дальновиднее, у него больше возможностей изменить ситуацию. Дети любого возраста в большей мере зависят от взрослых, чем взрослые от детей. Поэтому, если ребенок делает тебе шаг навстречу, ты делай два шага.

И наконец, обсудив все это по отдельности, обсудить потом и в присутствии ребенка, договориться о компромиссах. Цель — не достичь идеала (он недостижим), а выстроить нормальные человеческие отношения. Пусть ребенок и «новый родитель» пока не полюбили друг друга, но, по крайней мере, они научатся друг с другом ладить.

А что говорит наука об отчимах и лоскутных семьях

Появляется все больше данных, говорящих о том, что дети, воспитываемые отчимами, обладают всеми теми же преимуществами, которые есть у детей, растущих с биологическими отцами. Дети с заботливыми отчимами намного лучше учатся в школе, проще находят язык со сверстниками и реже страдают депрессией во взрослой жизни по сравнению с детьми, растущими в неполной семье. Однако, несмотря на то, что отчимы могут обеспечить детям ту же степень стабильности, что и биологические отцы, есть некоторые специфические моменты, о которых важно знать.

У отчима стиль воспитания ребенка должен отличаться от стиля воспитания ребенка у (родного) отца. Профессор Dawn Braithwaite в университете Небраски провел исследование, в результате которого было выявлено, что в отношениях между отчимами и детьми есть переходный период – около 2 лет. В это время происходит "притирка", выстраиваются эмоциональный контакт и доверительные отношения. Поэтому прибегать к традиционному авторитарному стилю отца отчиму не следует. Только после установки положительных и стабильных отношений с ребенком, отчим может приступить к более директивному воспитанию, которое предполагает конструктивную критику, установку правил и т.д. В ходе исследования было обнаружено, что если отчим становится сильно задействован в процесс воспитания ребенка с самого начала, до того, как его связь с ребенком закрепились на эмоциональном уровне, ребенок начинает отталкивать его.

Исследования показывают, что для детей будет значительно полезнее, если отчимы будут вести себя с ними мягко, позволять им больше, давать свободу, стремиться быть скорее другом и избегать общепринятого авторитарного поведения отца. Когда переходный период закончится, только тогда отчим может начинать дисциплинировать ребенка. Именно после благополучного прохождения через транзиторный период смешанная семья начинает функционировать как полная.

По истечению переходного периода ученые наблюдают в лоскутных семьях все положительные аспекты, ассоциирующиеся с "эффектом отца"– хорошая академическая успеваемость и меньший риск поведенческих проблем и депрессии. Плюс чем продолжительнее будет присутствие отчима в семье, тем выраженнее будет становиться положительный эффект.

И, наконец, последняя важная новость в том, что обычно отчимы не знают о вышеописанных нюансах. Им о них нужно рассказать.

  (кадр из к/ф "Мачеха", хороший фильм!) 

"Восемь правил отчима и мачехи"

Воспитание неродного ребенка - задача не самая простая, и у тех, кто за нее берется, конечно же, возникнет множество вопросов, ответы на которые надо будет искать в книгах по детской психологии и у специалистов. Для начала – несколько правил.

1. Постепенно готовьте ребенка к изменениям в его жизни. Чем раньше ребенок узнает о том, что у того родителя, с которым он живет, есть любимый человек, тем лучше. Ребенку будет легче принять факт появления в семье нового человека, если тот сначала будет приходить как гость, потом окажется спутником в совместной поездке, а уже потом его представят, как будущего мужа или жену. Если вы собираетесь устраивать свадьбу, дети вашего избранника или избранницы должны быть ее полноправными участниками. Им можно предложить помогать вам: например, отвечать за подарки.
2. Не запрещайте ребенку видеться с кровным отцом или матерью, если оба могут и хотят встречаться. Не настраивайте ребенка против того родителя, который теперь с ним не живет, говоря, например: «Теперь я твой новый папа, а про того забудь, он плохой». Даже если родной отец (или мать) ребенка не самый достойный человек, он будет отчаянно их защищать и злиться на вас. Это может произойти и в том случае, если вас станут слишком расхваливать: услышав, какой вы замечательный человек и что умеете, ребенок может яростно ответить: «А папа (мама) еще лучше!». Ведите себя нейтрально – постепенно ребенок сам увидит, что вы хороший человек, если это действительно так.
3. Если есть такая возможность, познакомьтесь с кровным отцом (или матерью) ребенка – например, забирая его после воскресной встречи. Вы можете немного пообщаться втроем, послушать рассказ о том, что для ребенка важно, пошутить или поиграть, чтобы он увидел, что люди, которые находятся рядом с ним и близки ему, хорошо относятся друг к другу. Было бы совсем хорошо, если бы родной отец (или мать) ребенка тоже смогли не давать вам никаких характеристик – ни отрицательных, ни слишком положительных.

4. Не позволяйте себя выгнать. У большого количества пар не складываются отношения потому, что ребенок от первого брака решительно выражает свой протест: плачет, кричит, оскорбляет отчима или мачеху. Ситуация не самая спокойная, но общаться с ребенком в это время необходимо – его кровный родитель должен дать понять ребенку, что не перестал его любить, что всегда будет рядом, но своего решения выйти замуж или жениться не поменяет. А вы – что любите его маму (или папу), и сделаете так, чтобы вашему дорогому человеку было хорошо и спокойно. Например, можно использовать фразу: «Я люблю твою маму, я теперь буду жить с вами и вас защищать».
5. Не настаивайте, чтобы ребенок называл вас папой или мамой. Маленькие дети гораздо лучше принимают нового родителя и услышать обращение «папа» или «мама» от них можно довольно быстро. Ребенок постарше и особенно подросток может не назвать вас так вообще никогда, и к этому тоже желательно быть готовым. Помните о том, что грусть и озлобленность ребенка связаны с тем, что его привычный мир разрушен, разделен надвое. Вы появляетесь в этом распавшемся мире и, по мнению ребенка, собираетесь занять место любимого ушедшего отца или матери – отчасти это так и есть, поэтому будьте деликатны.
6. Уделяйте внимание старшему, когда в семье родится ребенок. Для ребенка вашей жены (мужа) от первого брака появление малыша всегда огромный стресс – он понимает, что рухнули его надежды на то, что родители снова будут вместе. Он боится, что маленького, «своего», будут любить, а на него вообще перестанут обращать внимание. С этим можно справиться, расспрашивая ребенка о том, как идут его дела, о чем он думает и чего хочет, играя с ним. Будет хорошо, если родной отец (или мать) ребенка одобрят появление младенца в вашей семье.
7. Если у вас тоже есть дети от предыдущих браков, которые приезжают к вам в гости, организуйте для каждого из детей пространство, которое будет принадлежать только им и где они могут побыть одни – даже если это просто небольшой пуфик в отгороженном ширмой углу комнаты. Для того, чтобы все ваши дети могли общаться между собой, пробуйте организовать совместные мероприятия, но будьте при этом готовы к ссорам и ревности вне зависимости от возраста.
8. Не ждите проявлений любви. Исследования американских социологов показали, что для ребенка-дошкольника гораздо важнее то, как с ним обращаются, как воспитывают, как он себя чувствует в домашней атмосфере, чем отсутствие кровного родства с одним из родителей. Для детей постарше это тоже важно: ребенок может чувствовать с вами психологическое родство, может полюбить вас, но не проявлять эту любовь ощутимым образом, не обнимать, не говорить ласковых слов. Настраивайтесь на то, что через некоторое время вы просто будете относиться друг к другу с уважением – и тогда, может быть, вам доведется услышать от выросшего пасынка или падчерицы слова любви и благодарности.

И в заключение, проблемы в таких «второбрачных» семьях неизбежны. Но все эти проблемы разрешимы, если у родителей есть серьезное стремление их решать. То есть брать на себя ответственность, быть готовыми что-то менять в себе, в своих приоритетах, в своем образе жизни. Не впадать в отчаяние, не надеяться на «авось», не обвинять других — а действовать активно. Труд и любовь — вот что поможет.

Литература:

1. В книге Д.И.Дудинского «Отчим в семье», Минск, 2004 г., обсуждаются вопросы взаимоотношений приёмных детей (пасынков, падчериц) и неродных родителей (отчимов, мачех), указываются наиболее частые и распространенные ошибки в таких взаимоотношениях.
2. С книгой Патрисии Пэпернау «Выживание и процветание в семьях с  повторным браком» можно по ссылке или заказать на маркетплейсах:  dc41e4b789e3e3645e8a6255a9d20be4.pdf

Видео по теме:

1. Детский психолог, педагог, учредитель Санкт-Петербургской ассоциации практикующих психологов «СоБытие», Маргарита Кононова, рассказывает в видео «Отчим и мачеха, как строить отношения»: https://rutube.ru/video/0ee6d5a5dad01b794bc9d4cdf4d2feb9/
2. Психолог Алена Шкулепо в видеоролике раскроет тему: «Как отчиму или мачехе стать ребёнку близким» по ссылке: https://yandex.by/video/preview/14124688623084985554
3. Классика советского кинематографа фильм «Мачеха», 1973 г. https://yandex.by/video/preview/6102236489288022517
4. Драма «Мачеха», 1998 г., США повествует о том, как мать пытается противостоять любовнице своего бывшего мужа, которая станет мачехой их детей: https://yandex.by/video/preview/16674541837012208584

Прафілактыка дарожна-транспартнага траўматызму:

Правілы дарожнага руху пры перасячэнні праезнай часткі на веласіпедах і сродках персанальнай мабільнасці (электрасамакатаў, электраскейтбордаў, гіраскутараў)

Паважаныя бацькі!

Згодна з пунктам 154 ПДР вадзіцелю веласіпеда забараняецца, не дасягнуўшы 14 гадоў, кіраваць веласіпедам на дарозе без суправаджэння паўналетняй асобы (акрамя пешаходных і жылых зон, тратуараў, веласіпедных і пешаходных дарожак).

У адпаведнасці з падпунктам 2.78 пункта 2 ПДР да элементаў дарогі адносяцца адна ці некалькі праезных частак дарогі, трамвайныя шляхі, тратуары, пешаходныя і веласіпедныя дарожкі (за выключэннем веласіпедных дарожак, размешчаных адасоблена ад дарогі), пасадкавыя пляцоўкі для пасадкі і высадкі пасажыраў, размешчаныя на астравы. пазнакі, раздзяляльныя зоны, раздзяляльныя палосы, насцілы чыгуначных пераездаў і абочыны. Веласіпедныя пераезды і пешаходныя пераходы ў сілу падпунктаў 2.6-1 і 2.49 пункта 2 ПДР з'яўляюцца ўчасткамі праезнай часткі.

Пешаходы ва ўзросце да 14 гадоў могуць перамяшчацца на сродках персанальнай мабільнасці выключна ў пешаходных і жылых зонах (падпункт 18.5.5 пункта 18 ПДР).

На рэгуляваным пераходзе веласіпедысты і пешаходы з 14 гадоў на сродках персанальнай мабільнасці, а таксама веласіпедысты, якія не дасягнулі 14 гадоў, якія перасоўваюцца ў суправаджэнні паўналетняй асобы, павінны кіравацца агульнымі патрабаваннямі ПДР пры скрыжаванні праезнай часткі, г.зн. загадзя знізіць хуткасць руху, пераканацца, што ўезд на праезную частку дарогі бяспечны, перасякаць яе з хуткасцю ідучага крока пешахода.

На нерэгулюемым пераходзе дзецям да 14 гадоў для перасячэння праезнай часткі ва ўказаных месцах неабходна весці веласіпед побач з сабой.

Нагадваем, што падчас руху недапушчальна выкарыстанне навушнікаў, мабільных тэлефонаў, іншых электронных сродкаў, здольных адцягнуць увагу ад дарогі.

Сям'я і дом - самае дарагое ў жыцці кожнага чалавека. Тут цёпла і ўтульна, тут любяць і чакаюць, тут абароняць і зберагуць. Але, нажаль, такую, сапраўдную сям'ю можна ўсё радзей сустрэць, таму што захаваць яе ў сучасных умовах жыцця - няпроста. Маладыя людзі, у паўсядзённым жыцці сутыкаюцца са шматлікімі праблемамі, клопатамі, становяцца раздражняльнымі і агрэсіўнымі. Тады "на дапамогу", для заспакаення душы, паслабленні прыходзяць алкагольныя напоі. Ужыванне алкаголю мае даўнія традыцыі, суправаджае ўсе святочныя мерапрыемствы, няхай гэта будзе сямейныя ці агульнанацыянальныя святы. Так паступова перасякаецца тая нябачная мяжа паміж традыцыйным святочным прыёмам алкагольных напояў і пачынаецца алкагольная залежнасць. А калі муж з жонкай пачынаюць піць абодва - развіваецца сямейны алкагалізм. Вельмі многія сем'і сутыкаюцца з праблемай алкагольнай залежнасці.

У сем'ях, дзе бацькі злоўжываюць спіртнымі алкагольнымі напоямі, бацькі часта высвятляюць свае адносіны ў прысутнасці дзяцей, не саромеючыся ў выразах і дзеяннях. Слоўныя сваркі і якая суправаджае іх фізічная агрэсія аказваюць на дзіця псіхатраўміруючае ўздзеянне. Часта ў бацькоўскіх канфліктах дзіця бачыць сваю віну і само шукае вырашэнне сямейнай праблемы. Пастаянна назіраныя спрэчкі, скаргі дарослых адзін на другога прыводзяць да таго, што дзеці засвойваюць падобны стыль узаемаадносін паміж людзьмі, асабліва гэта датычыцца хлопчыкаў.

Паводзіны бацькоў, якія п'юць, адрозніваюцца непрадказальнасцю. Часта пад уплывам алкаголю актывізуюцца нізінныя пачуцці чалавека, бацькі выкарыстоўваюць пагрозы для дэманстрацыі сваёй сілы. Усё гэта робіць атмасферу ў сям'і трывожнай і цяжкай. Таму дзеці жывуць у пастаянным страху і чаканні непрыемнасцей, звязаных з паводзінамі п'янага бацькі. Дзеці п'ючых бацькоў хутка сталеюць у параўнанні з дзецьмі з шчаслівых сем'яў. Старэйшыя дзеці вымушаны браць на сябе бацькоўскія функцыі па вырашэнні матэрыяльна-бытавых праблем і аказанні падтрымкі малодшым братам і сёстрам, яны вымушаны клапаціцца пра бацькоў і прыкрываць дэзарганізацыю сямейнага жыцця. Не ўласцівы ўзросту клопат дзіцяці аб сям'і, узятая на сябе бацькоўская роля не дазваляе яму адчуць дзіцячыя радасці: яно не ўмее гуляць, не дапускае легкадумнасці, не ўмее атрымліваць асалоду ад жыцця.

Калі ў сям'і толькі адзін з бацькоў злоўжывае спіртнымі напоямі, другі, становячыся сузалежным, усю сваю энергію накіроўвае на вырашэнне праблем хворага на алкагалізм, а дзеці застаюцца прадастаўленымі самі сабе. Часта ў такіх сем'ях дзецям не забяспечаны нават элементарны догляд, што ўяўляе сур'ёзную пагрозу іх фізічнаму і псіхічнаму здароўю. Эмацыянальным патрэбам таксама не надаецца належнай увагі. Вынік бацькоўскага ігнаравання вельмі хутка пачынае выяўляцца ў няўменні дзяцей разумець стан іншага чалавека, спачуваць і суперажываць яму. Яны не засвойваюць элементарных бацькоўскіх абавязкаў, што абцяжарвае іх адаптацыю ў будучай уласнай сям'і.

Адсутнасць клопату і ўвагі з боку бацькоў садзейнічае фарміраванню паніжанай самаацэнкі. Прычыну адсутнасці бацькоўскай любові дзеці пачынаюць шукаць у сабе і прыходзяць да высновы аб тым, што яны яе не вартыя. Перш чым дзіця зацвердзіцца ў сваёй самакаштоўнасці, неабходна, каб першапачаткова гэта заўважылі і адзначылі значныя для яго людзі. Такімі найперш з'яўляюцца бацькі. Таму ён ацэньвае сябе так, як ацэньваюць яго яны, перажывае пачуццё віны, сораму за сям'ю. Усё гэта выяўляецца ў выглядзе недастатковага пачуцця ўласнай добрай якасці.

Найважнейшыя асаблівасці працэсу сталення дзяцей з алкагольных сем'яў заключаюцца ў тым, што:

- дзеці вырастаюць з перакананнем, што свет - гэта небяспечнае месца і давяраць людзям нельга;

- дзеці вымушаны хаваць свае сапраўдныя пачуцці і перажыванні, каб быць прынятымі дарослымі;

- дзеці адчуваюць эмацыянальнае адхіленне дарослых, калі па небачлівасці дапускаюць памылкі, калі не апраўдваюць чаканні дарослых, калі адкрыта праяўляюць свае пачуцці і патрэбнасці;

- дзеці, асабліва старэйшыя ў сям'і, змушана бяруць на сябе адказнасць за паводзіны іншых людзей. Іх часта асуджаюць за дзеянні і пачуцці іх бацькоў;

- бацькі не падзяляюць пачуццяў і не ўхваляюць паводзін дзіцяці; асуджэнне яго ўчынкаў фарміруе адмоўную ацэнку яго асобы ў цэлым;

- дзеці адчуваюць сябе закінутымі;

- бацькі могуць не ўспрымаць дзіця як асобную істоту, якая валодае сваёй уласнай каштоўнасцю, могуць лічыць, што дзіця павінна адчуваць і рабіць тое ж, што і яны, выглядаць гэтак жа, як яны;

- самаацэнка бацькоў можа залежаць ад паводзін дзіцяці; бацькі могуць ставіцца да дзіцяці як да роўнага, дарослага, не даючы яму магчымасці быць дзіцем;

- пачуцці, якія калісьці ўзніклі ў дзіцяці ў адказ на сітуацыю ў сям'і, становяцца рухаючымі сіламі ў яго далейшым жыцці. Гэта віна, страх, крыўда, злосць. Вырастаючы, дзеці алкаголікаў не ўсведамляюць гэтых пачуццяў, не ведаюць, у чым іх прычына і што рабіць з гэтымі пачуццямі. Але менавіта з імі яны будуюць сваё жыццё, свае адносіны з іншымі людзьмі, рухомыя гэтымі пачуццямі звяртаюцца да алкаголю і наркотыкаў.

Сярод відавочна няшчасных сем'яў вялікую групу складаюць шлюбныя саюзы з парушэннем зносін. Іх асабістыя ўзаемаадносіны характарызуюцца адсутнасцю ўзаемапавагі і ўзаемаразумення, нарастаннем эмацыйнага адчужэння і перавагай канфліктнага ўзаемадзеяння.

Натуральна, канфліктнай сям'я станавіцца не адразу, а праз некаторы час пасля ўтварэння шлюбнага саюза. Варта размяжоўваць такія паняцці, як "сямейныя канфлікты" і "канфліктныя сем'і", бо канфлікт у сям'і яшчэ не азначае, што сям'я канфліктная. Канфліктнай сям'я лічыцца, калі муж і жонка нават па дробязных прычынах ладзяць сваркі з узаемнымі абразамі і лаянкай.

Канфліктныя сем'і могуць быць як шумныя, скандальныя, так і ціхімі, дзе шлюбныя адносіны адрозніваюцца поўным адчужэннем, імкненнем пазбягаць усялякага ўзаемадзеяння. Утоеная напружанасць, варожая абстаноўка ў сям'і - для дзяцей зло не меншае, чым адкрытыя скандалы мужа і жонкі.

Ніткі сямейных канфліктаў цягнуцца вельмі далёка. Іх наступствы адбіваюцца не толькі на стане дзіцячай душы, але і на ўсім далейшым жыцці. Эмацыйная нестабільнасць сямейных адносін прыводзіць да фарміравання ў дзіцяці пачуцця страху, замкнёнасці і нелюдзіма. Паступова пачуццё страху можа змяняцца агрэсіўнасцю. Агрэсіўнасць зяўляецца ахоўнай рэакцыяй псіхікі дзіцяці. Часам дзіця з'яўляецца не толькі сведкам канфлікту, але і аб'ектам эмацыйнай разрадкі канфліктуючых. Дзеці з такіх сем'яў выходзяць з глыбокім унутры асобасным канфліктам, атрымліваюць няшчасны старт у жыццё. Дзіця ўпершыню засвойвае ролі мужа і жонкі, бацькі і маці, мужчыны і жанчыны ў працэсе зносін з бацькамі, адбываецца яго ўваходжанне ў свет чалавечых адносін. Адмоўныя ўспаміны дзяцінства вельмі шкодныя, яны абумоўліваюць мысленне, пачуцці і ўчынкі ў дарослым узросце. Таму вельмі важна ўмець знаходзіць аптымальныя варыянты дазволу ўзніклых сямейных цяжкасцяў, не ўцягваць у іх дзяцей.

Самае прымальнае выйсце з канфлікту – кампраміс, адкрыты пошук найбольш зручнага і справядлівага для абодвух бакоў рашэння. Важна навучыцца кіраваць адмоўнымі эмоцыямі, умець рашаць канфлікт з пазіцыі дабрыні. Вядомы чэшскі псіхатэрапеўт С. Кратахвіл прапанаваў своеасаблівую шлюбную тактыку, прытрымліванне якой спрыяе папярэджанні магчымых канфліктаў. У прыватнасці, ён рэкамендуе выкарыстоўваць пазітыўныя формы паводзін.

1. Цікавіцца партнёрам, спазнаць яго не толькі дадатныя якасці, але і зразумець яго слабыя бакі.

2. Слухаць партнёра. Уменне слухаць забяспечвае добры кантакт у сям'і, больш каштоўны, чым уменне казаць.

3. Не марнатравіць крытыкай. Крытыка не павінна падзець добрыя якасці партнёра, яна павінна ўтрымоўваць пазітыўныя элементы.

4. Разумець свае памылкі. Калі зразумець свае памылкі, то сваркі і канфлікту можна пазьбегнуць.

5. Увайсці ў становішча іншага. Калі чалавек паспрабуе паставіць сябе на месца іншага, паспрабуе зразумець сітуацыю, дазволіць пазбегнуць канфлікту.

6. Усміхацца. Ветлівая ўсмешка процілеглая канфлікту. Ветлівасць і добразычлівасць аднаго выклікае аналагічную зваротную рэакцыю ў іншага, здымае напругу.

Літаратура:

Шуман С.Г., Шуман В.П. Канфлікты ў маладой сям'і: прычыны, шляхі ўстаранення. - Мн.: Універсітэцкае, 1989. - 80 с.

Паважаныя бацькі!

Асновы выхавання дзяцей закладваюцца ў дашкольным узросце, таму пажарна-прафілактычная работа з дзецьмі павінна пачынацца з самага ранняга дзяцінства. Вялікая дапытлівасць дзіцяці. Яму хочацца ўсё пазнаць і самому ўсё выпрабаваць. І, вядома, у першую чаргу дзіця цікавяць яркія і надоўга запамінальныя з'явы і прадметы. А што можа быць цікавей агню, з якім дзіця сустракаецца на кожным кроку? Таму, перад вамі бацькі стаіць наступная задача: самастойна навучыць дзяцей дзейнічаць у складанай сітуацыі. Ва ўзросце ад трох да шасці гадоў дзеці часта ў сваіх гульнях паўтараюць вашыя ўчынкі і дзеянні, адлюстроўваюць паводзіны і працу. На дадзеным этапе развіцця дзіцяці неабходна ўсталяваць дакладнае «нельга» да ўсіх пажаранебяспечных рэчываў, электрапрыбораў і небяспечных прадметаў. Пакуль ваша дзіця не падрасце: гаручыя вадкасці, запалкі, свечкі, запальніцы, прасы, электрапліткі, абагравальнікі і г.д. - варта прыбіраць у такія месцы, адкуль ён не зможа іх дастаць. Прычым хаваць гэта трэба так, каб у дзіцяці не ўзнікла падазрэнне, што названыя прадметы вы наўмысна хаваюцца ад яго, інакш цікаўнасць можа ўзяць верх над забаронай.

Чым старэй становіцца дзіця, тым шырэй кола пытанняў, якія цікавяць яго, тым разнастайней гульні, тым самастойней ён у сваіх дзеяннях. Імкненне да самастойнасці асабліва праяўляецца ў той час, калі дзеці застаюцца адны. Прычым «адны» яны могуць заставацца нават пры бачнай прысутнасці нас дарослых. Пасля безумоўных забарон дзеці пачынаюць гуляць з пажаранебяспечнымі прадметамі ў патаемных месцах. Тут-то і адкрываецца шырокі прастор для дзіцячых падпалаў. Большасць «дзіцячых пажараў» здараюцца ў дашкольным узросце. Менавіта таму, асновы бяспекі і першыя знаёмствы з агнём - закладваеце вы, бацькі.

Рэакцыя дзяцей падчас пажару:

- Напалоханае дзіця заплюшчвае вочы ці хаваецца ў зацішнае месца, думаючы, што там яго ніхто не знойдзе, так праяўляецца інстынкт самазахавання.

- Дзіця можа крычаць ад страху, але калі шок ад падзеі занадта вялікі - голас можа адмовіць, і дзіця будзе проста моўчкі хавацца, што ў выпадку пажарнай небяспекі значна ўскладняе яго пошук і павышае рызыку гібелі.

- Дзеці часта баяцца пажарных у вялікіх яркіх касцюмах, прымаючы іх пачвар з мульцікаў і казак, а таму хаваюцца і ад іх таксама. Абавязкова, раскажыце дзіцяці гісторыі пра тое, як яго равеснік змог спыніць пажар і выратаваць сяброў, як адважныя пажарныя дапамагаюць пры тушэнні агню і да таго падобнае.

Важна, каб дзіця зразумеў, што падчас пажару нельга паддавацца пачуццю страху і моўчкі хавацца, а можна выратаваць сябе і іншых. Ні ў якім разе не палохайце дзіця тым, што пры яго дрэнных паводзінах паклічце страшнага дзядзьку-пажарнага, раскажыце дзіцяці гісторыі, у якіх гаворка ідзе аб гульні з запалкамі, смерці ад узгаранняў і пажараў.

Бацькі, вам трэба навучыць  дзіця таму, як правільна паводзіць сябе пры пажары, расказаць і паказаць месца, дзе ў памяшканні знаходзіцца пажарная шафа, супрацьпажарнае абсталяванне або сродкі, якія дапамагаюць тушэнню полымя (шчыльныя тканкавыя рэчы, коўдры).

Дзіця павінна ведаць, што калі ён бачыць полымя, то трэба:

1. Не дакранацца да агню, а клікаць на дапамогу дарослых!

2. Калі дарослых няма дома, выйсці з кватэры і звярнуцца па дапамогу да суседзяў!

3. Не шукаць хованкі ў падпаленай кватэры!

4. Калі кватэра зачыненая, не паддавацца паніцы, а тэлефанаваць 101 ці 112 і клікаць на дапамогу суседзяў!

Неабходна памятаць, што небяспечней агню можа быць толькі дым. Каб не задыхнуцца пры пажары, варта дыхаць праз мокрую марлю і паўзці да выхаду, не паднімаючыся на ногі. Дым мае ўласцівасць паднімацца ўгару.

В жизни каждого из нас возникают трудные жизненные ситуации, и все мы    по-своему реагируем на неприятности и по-разному ищем выход из сложной ситуации. Одни мирятся и приспосабливаясь «плывут по течению». Другие ищут выход из трудной жизненной ситуации с помощью действий направленных на преодоление проблем и неприятностей. Сложная жизненная ситуация всегда характеризуется несовпадением между тем, что мы хотим (достичь, сделать и т.п.), и тем, что мы можем. Трудные жизненные ситуации вызывают неприятные эмоции и поэтому становятся эмоционально труднопереносимыми.            Как можно выйти из трудной жизненной ситуации? Склонность винить себя во всех своих неудачах — это не выход, ведь вы можете быть ответственны за себя и свои поступки. А значит, только вы можете изменить свою жизнь, выбрать правильное решение, найти выход из ситуации. Трудные жизненные обстоятельства способны вызвать тревогу, панику, раздражение, а эти факторы могут выбить из колеи и не помогут сделать правильный шаг в сторону решения проблемы. Не принимайте решений «на горячую голову», сделайте передышку. Постарайтесь расслабиться — прогуляйтесь, полежите в ванной, выпейте травяной чай.

          Необходимо точно определить, какие чувства вы испытываете. При сильной обиде, злости, ревности разум не позволяет воспринять действительность правильно. Необходимо помнить, что все пройдет и ваши трудности уже через некоторое время будут восприниматься как пустяки.          Не помешает тут и ручка с бумагой, ведь за мыслями часто не угонишься — а тут все будет структурировано. Вам нужно полностью описать сложившуюся трудность, а потом выяснить ее самый плохой исход. Если вы уже знаете худший вариант — это лучше, чем неизвестность. Затем вам нужно написать самый хороший исход ситуации. В соответствии с ним уже напишите план действий, который поможет достичь этого благоприятного исхода.

Если же вы не знаете исход проблемы, то придумайте ее вероятные варианты, а затем по мере течения жизни у вас будет конкретизироваться факторы и может вы сможете повлиять на ситуацию. Не живите в подавленном состоянии, отвлекайтесь, займитесь тем, чем нравится, отдохните. Воспринимайте трудную ситуацию как важный жизненный опыт.

Поиск — вот что требуется при любой проблеме, ведь выходов всегда много. Превращайте энергию трудностей в свое русло.

Где найти помощь в трудной ситуации?          Близкие люди, окружающие тебя. Семья, школа, твой классный руководитель, педагог-психолог, медицинский работник, заместитель директора по воспитательной работе, директор тебе помогут добрым советом, постараются разобраться в ситуации, подключить дополнительные организации при необходимости.

Бацькоўская любоў, як і матчына, неабходна для нармальнага развіцця дзіцяці. Адсутнасць увагі з боку мамы ці таты можа прывесці да скажэння светаадчування і парушэння паводзін дзіцяці. Бо ад абодвух бацькоў залежыць, якім вырасціць іх дзіця.
І сёння хочацца пагаварыць менавіта аб татах. Яго роля ў жыцці і развіцці дзіцяці пераацаніць немагчыма, а разумець важна.

Аж да другой паловы XX ст. даследаванні псіхолагаў дзіцяча-бацькоўскіх адносін разглядалі пераважна адносіны дыяды "маці-дзіця". Толькі ў другой палове 1970-х гадоў роля бацькі стала прадметам вывучэння псіхалогіі. Прычынай таго, што постаць бацькі ў выхаванні дзіцяці да гэтага часу цалкам ігнаравалася, былі стэрэатыпы грамадства, паводле якіх догляд за дзіцем і яго выхаванне з'яўляюцца выключна жаночымі абавязкамі.
Хоць роля бацькі ў жыцці дзіцяці, у далейшым і дарослага чалавека важная не менш, чым матчына, - з гэтым ці наўрад паспрачаешся. І тут узнікае мноства пытанняў:

♦ Як уплывае бацька на развіццё дзіцяці і яго дарослае жыццё?

♦ Якія функцыі ён выконвае і ў чым іх адрозненне ад мацярынскіх?
Добры бацька - гэта той, хто праяўляе клопат аб патрэбах дзіцяці адпаведнасці з яго індывідуальнасцю і ўзроставымі асаблівасцямі і з'яўляецца галоўным у сямейнай іерархіі ў адносінах да яго.
Мала быць бацькам фармальна, важна выконваць бацькоўскую ролю. І гэта аднолькава ставіцца як да мамы, так і да таты.
Бацька аказвае ўсёабдымны ўплыў на нашае ўспрыманне свету.Так, паводзіны і адносіны бацькі да свайго дзіцяці ўплываюць на:
-упэўненасць у сваіх сілах, пачуццё бяспекі і абароненасці;
-асабістыя межы: што мне можна, а што нельга, што ў адносінах да мяне добра, а што недапушчальна, на што я здольны, а чаго мне не дасягнуць;
-самаідэнтыфікацыю, самаацэнку (Хто я? Які я?), гэта значыць на прыняцце або непрыманне сябе;
-сцэнарый асабістых адносін - мужчынска-жаночых і дзіцяча-бацькоўскіх;
-самарэалізацыю прад'яўляць сябе, рызыкаваць, тварыць новае, жыць сваё жыццё і ісці сваім шляхам, у тым ліку на сталенне і ініцыяцыю, праходжанне жыццёвых крызісаў;
-адносіны з соцыумам — структурай, іерархіяй, уладай, асабістай адказнасцю; здольнасць убудавацца ў грамадства і заняць у ім годнае месца.
УПЭЎНЕНАСЦЬ У САБЕ
Пакуль дзіця знаходзіцца ў матчынай чэраве, тата выконвае вельмі важную функцыю: забяспечвае бяспеку, абарону, падтрымку і апору для будучай мамы. Ад стану і самаадчування цяжарнай жанчыны напрамую залежыць, як будзе ўспрымаць немаўля навакольны свет - як надзейнае і дастаткова бяспечнае месца, а сябе - як жаданага і дастаткова добрага, ці ён будзе адчуваць свет як нешта пагрозлівае і агрэсіўнае, а самога сябе - бездапаможным, адкінутым, непатрэбным.
МЕЖЫ
Традыцыйна лічыцца, што тэма межаў - мужчынская. Пашыраць тэрыторыю, абараняць вонкавыя межы ад ворагаў, усталёўваць правілы і законы, адрозніваць сваё і чужое... Не выпадкова бацькоўская энергія звязаная з адчуваннем абароны, якое ў тым ліку даюць межы.
Шмат разоў праверана: межы, пастаўленыя мамай, правяраюцца, пастаўленыя татам - не аспрэчваюцца.Тэма межаў надзвычай важная не толькі сама па сабе, але і ў кантэксце іншых тэм - упэўненасці, самаідэнтыфікацыі, адносін з блізкімі і соцыумам і г. д. Функцыі межаў выяўляюцца рознымі спосабамі.
РАСШЫРЭННЕ ТЭРЫТОРЫІ
Калі мама засцерагае дзіця, імкнецца максімальна засцерагчы яго, то тата - праваднік усяго новага. Межы - гэта не толькі забароны, як многія вар'яцка разумеюць, але і дазвол: "мМожна", "яЯ гэта магу", "я магу сабе дазволіць". Галоўная ўмова - рабіць гэта ў рамках бяспекі. Значэнне дазвольных пасланняў ад бацькі цяжка пераацаніць: у літаратуры па выхаванні не выпадкова сцвярджаецца, што спалучэнне забарон і дазволаў павінна быць прынамсі ў суадносінах 1:3, гэта значыць адна забарона на тры дазволы.
АБАРОНА ТЭРЫТОРЫІ
Людзі, у якіх тата выстаўляў адэкватныя забараняльныя і дазваляльныя межы, добра разумеюць, што можна дазваляць рабіць іншым у адносінах да сябе, а што недапушчальна. Як следства - яны добра адчуваюць і паважаюць межы іншых, умеюць спакойна заяўляць аб сваіх межах і, калі неабходна, настойваць на іх захаванні. Людзі, якія не атрымалі ад бацькі ў дзяцінстве такога досведу, у сваіх дарослых адносінах альбо празмерна зліваюцца з партнёрам, альбо празмерна дыстанцуюцца. У канфлікце інтарэсаў - альбо празмерна абыходзяцца сваімі, альбо недапушчальна паводзяць сябе ў адносінах да іншых. Або застаюцца ў разбуральных адносінах, або ірвуць кантакт там, дзе можна дамаўляцца і супрацоўнічаць. І прычына ўсяго адна - недастатковае адчуванне ўласных межаў.
ЗАХАВАННЕ ПРАВІЛАЎ І ЗАКОНАЎ
Калі маміна задача - у каханні і прыняцці, то роля таты - усталяваць межы і нормы паводзін. Маме значна прасцей казаць аб правілах, абапіраючыся на сілу і аўтарытэт бацькі. Менавіта такі падзел функцый паміж мамай і татам выклікае ў дзіцяці адчуванне, што ўсё правільна: мама кахае і не адпрэчвае, тата вучыць і забяспечвае бяспеку. Бо межы (у дадзеным выпадку правілы) - гэта яшчэ і апора, магчымасць адчуць сябе ўстойліва, абаронена.
ТЭМА ІДЭНТЫЧНАСЦІ: САМААДНОСІНЫ І ПРЫНЯЦЦЕ СЯБЕ
Ідэнтычнасцю называюць тое, як чалавек адказвае сам сабе на пытанне "хто я?" і ўсе пытанні, звязаныя з гэтым паняццем: "кім і якім я сябе лічу, адчуваю, уяўляю?", "як я праяўляюся па-за?". Усё гэта важна для самаадчування чалавека ў свеце, яго самапрад'яўлення і самарэалізацыі.Першае ўяўленне аб сабе дзіця атрымлівае ад мамы і таты. Прычым калі ад мамы патрабуецца максімальна магчымае прыняцце, то ад таты хутчэй ацэнка, ухвала таго, якія мы ёсць.
АДНОСІНЫ
Першы вопыт значных адносін дзіця атрымлівае ў бацькоўскай сям'і і разам з ім - сцэнарый адносін паміж бацькамі як узор мужчынска-жаночых адносін.
Тым не менш для дзяўчынак і для хлопчыкаў роля таты будзе пра рознае.
Для дзяўчынкі. Адчуванне "я добрая, разумная, прыгожая і каханая" перадаецца менавіта праз стаўленне бацькі да сваёй дачкі. Калі бацька адчувае безумоўнае захапленне і гонар у адносінах да дачкі (гэта значыць толькі таму, што яна - дзяўчынка, дачка, а не таму, што яна нешта правільна ці добра зрабіла), то, сталая, жанчына, хутчэй за ўсё, не будзе адчуваць праблем з палавой ідэнтычнасцю і будзе жыць з унутраным адчуваннем, што яна дзіўная, унікальная, цудоўная і дасканалая.
Прыняцце або непрыняцце ўласнай жаноцкасці складаецца з таго, як мужчына ставіцца і да сваёй дачцы, і да яе маці - сваёй жонцы.
У адрозненне ад дзяўчынак, хлопчыку важна адабрэнне бацькам яго дзеянняў, уменняў і кампетэнцыі, яго дасягненняў. "Я хачу быць як тата" - "я як тата" - "трэба ж, а ў чымсьці я лепшы за тату!" І, нарэшце, "я варты свайго бацькі!". Ролевыя паводзіны ў сям'і мужчыны як мужа і бацькі - гэта адказы на пытанні "як тата паводзіў сябе з мамай?", "як ён паводзіў сябе са мной, калі я быў дзіцем?", "як ён праяўляў сябе як мужчына?". Гэта частка пра ўчынкі і вартасці за імі каштоўнасці і перакананні пра жанчыну, сям'ю і сваю ролю ў ёй.А таксама пра тое, як паводзіць сябе ў крытычных сітуацыях - канфліктах, непрыемнасцях і няўдачах, праблемах і крызісах.
праява СЯБЕ Ў СВЕЦЕ І ІНІЦЫЯЦЫЯ
Яшчэ адна значная тэма ў жыцці кожнага чалавека. Здольнасць дзейнічаць, прад'яўляць сябе, рызыкаваць, тварыць новае, жыць сваё жыццё і ісці сваім шляхам, заможнасць як прафесіянала, аднаго з бацькоў, мужа, а таксама сталенне, праходжанне жыццёвых крызісаў, без якіх неймаверна разгортванне нашага ўнікальнага жыццёвага патэнцыялу, — усё гэта пра самарэалізацыю і ініцыяцыю.
Для немаўля мама - гэта цэлы свет, у якім само дзіця - спачатку ва ўлонні, а потым ледзь нарадзіўшыся - як частка, працяг гэтага свету. Адносіны мамы і дзіцяці першапачаткова сімбіятычныя. Задача сталення - сепарацыя, аддзяленне ад мамы. І далей - праходжанне праз шэраг ініцыяцый (любы ўзроставы крызіс - гэта не што іншае, як ініцыяцыя), якія спрыяюць росту самастойнасці, адказнасці і магчымасці чалавека ўплываць на гэты свет, змяняючы яго, а значыць, рэалізуючы свой патэнцыял. Дапамога ў сепарацыі і ў праходжанні ўзроставых ініцыяцый аказвае дзіцяці менавіта бацька.
ТЭМА САЦЫЯЛЬНАЙ РЭАЛІЗАЦЫІ
Гэтая тэма звязана з самарэалізацыяй, аднак калі самарэалізацыя больш адносіцца да ідэнтычнасці ("хто я?", "які я?"), то тэма сацыяльнай рэалізацыі адносіцца да таго, як чалавек праяўляе сябе ў соцыуме.
Я СЯРОД ІНШЫХ
Гэта баланс паміж канкурэнцыяй і супрацоўніцтвам з навакольнымі, здольнасць фармаваць сваё асяроддзе. Папа дае нам першы вопыт супрацоўніцтва, рызыкі, саперніцтва як у адносінах з мамай, так і ў адносінах з дзіцем.
ПАСТАНОЎКА І ДАСЯГНЕННЕ МЭТАЎ
З бацькоўскай фігурай звязана ўсё, што датычыцца пастаноўкі і дасягнення мэт: магчымасць вызначаць свае ўласныя мэты, абапіраючыся на ўласную індывідуальнасць і каштоўнасці, здольнасць структураваць сваю дзейнасць, разбіваючы мэту на канкрэтныя выканальныя задачы, здольнасць да валявога намаганні, адтэрміноўцы задавальнення дзеля дасягнення мэты, здольнасць перажываць поспех, ганарыцца сваімі перамогамі, а таксама і ўстойлівасць перад няўдачамі, вера ва ўласныя сілы.
СІСТЭМАЎТВОРЧАЯ РОЛЯ БАЦЬКІ
Сямейнай сістэмай называецца супольнасць людзей, аб'яднаных роднаснымі і шлюбнымі сувязямі і адносінамі. У кожнага чалавека ёсць сваё месца ў сямейнай сістэме, свая чарговасць з'яўлення ў ёй і свае сувязі з астатнімі чальцамі.
Бацькаўскія функцыі маюць вялікае значэнне для існавання сямейнай сістэмы, асабліва для дзіцяці.Чаму менавіта ад бацькі залежыць адчуванне прыналежнасці да сямейнай сістэмы? Калі сваю прыналежнасць маці дзіця адчувае фізічна яшчэ з перыяду ўнутрычэраўнага існавання, то кантакт з бацькам прынцыпова адрозніваецца для дзіцяці: гэта першапачаткова іншы, асобны чалавек, смутна знаёмы і родны, але ўсё роўна асобны. Ён такі ж важны, як мама, такі ж блізкі дзіцяці, як і яна, больш за тое - ён утварае з мамай пару, тым самым ставячы пад сумнеў патрэбнасць дзіцяці ў гэтых адносінах. Сістэмаўтваральная роля бацькоўскай фігуры заключаецца ў тым, як ставіцца тата да дзіцяці.
Ролі і функцыі мамы і таты істотна адрозніваюцца сябар ад сябра, і менавіта дзякуючы гэтаму адрозненні дзіця можа гарманічна развівацца і сталець.
Якая б добрая ні была ў дзіцяці мама, як бы шмат яна ні рабіла для яго развіцця, бацькава выхаванне замяніць ёй не пад сілу. Толькі сумесна бацькі могуць даць малому неабходныя арыенціры ў жыцці і выхаваць з яго псіхалагічна спелую асобу.

Паўлючук Т.А., педагог сацыяльны

Стварэнне бяспечных умоў жыццядзейнасці выхаванцаў, фарміраванне культуры бяспечнай жыццядзейнасці ў дзяцей, фарміраванне навыкаў усвядомленых бяспечных паводзін – асноўныя задачы, якія знаходзяцца пад пільнай увагай педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі. У Дырэктыве Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 1 "Аб мерах па ўмацаванні грамадскай бяспекі і дысцыпліны" выкладзена патрабаванне "...арганізаваць ва ўсіх калектывах і па месцы жыхарства грамадзян навучанне па дзеяннях ва ўмовах надзвычайных сітуацый".

   У Кодэксе Рэспублікі Беларусь аб адукацыі (арт.41, п.2) дакладна пазначана, што ахова здароўя ўключае прапаганду і навучанне навыкам здаровага ладу жыцця; вызначаны асноўныя патрабаванні да арганізацыі адукацыйнага працэсу - ахову здароўя навучэнцаў (ст.91).

   У Адукацыйным стандарце дашкольнай адукацыі пазначана, што "фізічнае развіццё з'яўляецца адным з асноўных напрамкаў развіцця дзіцяці" і прадугледжвае фарміраванне асноў здаровага ладу жыцця, фарміраванне першасных ведаў аб здароўі, спосабах яго ўмацавання, фарміраванне адаптыўных здольнасцей.

   Цяпер у Вучэбнай праграме дашкольнай адукацыі Рэспублікі Беларусь адзначаецца неабходнасць рыхтаваць выхаванцаў да бяспечнага жыцця ў рэальным навакольным асяроддзі - прыроднага, тэхнагеннага і сацыяльнага. Вучэбная праграма дашкольнай адукацыі Рэспублікі Беларусь з мэтай сацыяльна-маральнага і асобаснага развіцця дзіцяці прапануе пабудову адукацыйнага працэсу з улікам відаў дзіцячай дзейнасці і адпаведных ім форм арганізацыі адукацыйнага працэсу.

У дзяцей 2-3 гадоў неабходна фармаваць:

• навыкі паводзін, якія спрыяюць захаванню жыцця і здароўя (Не падыходзь да незнаёмых людзей; Нічога не засоўвай у разеткі; Не бяры нож і нажніцы, імі можна параніцца; Не падыходзь на вуліцы да незнаёмых коткам, сабакам – могуць укусіць, падрапаць; стаяць на бяспечным адлегласці ад арэляў, пры хадзе і бегу па няроўнай паверхні часцей глядзець пад ногі; пры спуску з лесвіцы трымацца за парэнчы, не пераступаць праз прыступкі і інш
• уменне звяртацца па дапамогу да навакольных у выпадку небяспекі (гучна закрычаць, паказаць рукой у бок небяспекі).

У дзяцей 3-4 гадоў фарміраваць уяўленні:

• аб (аб) вогненебяспечных прадметах і вострых прадметах, якія могуць нанесці шкоду здароўю (запалкі, свечкі, нож, нажніцы, відэлец, заменчаны аловак);
• колерам святлафора (зялёны - для пераходу вуліцы, жоўты -чаканне іншага сігналу святлафора, чырвоны - пераходзіць вуліцу нельга); пешаходным пераходзе "зебра", дарожным знаку "Пешаходны пераход".

Фарміраваць (развіваць) уменні:

• выконваць правілы бяспечных паводзін дома, у групе (нельга набліжацца да адчыненага акна, дзверы гаўбца, прымаць таблеткі можна толькі па прызначэнні лекара, калі іх даюць бацькі, таму што можна атруціцца; асцярожна перасоўвацца пры спуску з усходаў; паклікаць на дапамогу, калі зваліўся , параніўся); засцерагаць вочы (чапаць чыстымі рукамі, не кідацца пяском); піць толькі чыстую ваду (кіпячоную, бутыляваную);
• выконваць правілы бяспечных паводзін на дарозе (спыняцца перад рухомым транспартам, выконваць правілы пераходу дарогі, рухі па тратуары), на ўчастку (правільна карыстацца гульнявым абсталяваннем, гуляць на ўчастку; калі незнаёмец кліча сысці з участка да мамы, паклікаць педагагічнага работніка; да бяздомных; жывёлам падыходзіць небяспечна, таму што яны могуць напалохаць);
• выконваць правілы пажарнай бяспекі (нельга браць запалкі - гэта можа прывесці да пажару; нельга чапаць падпаленыя свечкі, падыходзіць блізка да падпаленага агню, таму што можна атрымаць апёк).

У дзяцей 4-5 гадоў фарміраваць уяўленні:

• аб правілах бяспечнага абыходжання з жывёламі (небяспечна дражніць сабак, чапаць бяздомных жывёл, таму што яны могуць укусіць);
• правілах дарожнага руху (сігналы святлафора, рух па абочынах і тратуарах, пераход праезнай часткі, пры чаканні транспарту);
• правілах бяспечных паводзін у небяспечных сітуацыях у побыце: на кухні (самастойна карыстацца газавай плітой небяспечна, таму што можна атруціцца газам ці можа ўзнікнуць пажар; уключаць кран з гарачай вадой толькі ў прысутнасці дарослага; вострыя, колючыя і рэжучыя прадметы – малаток, нож, нажніцы, тарку, іголку, шпільку, спіцы – выкарыстоўваць строга па прызначэнні, не песціцца і не гуляць з імі, таму што можна параніцца, захоўваць іх у спецыяльным месцы); у пад'ездзе (па лесвіцы хадзіць, трымаючыся за парэнчы і руку дарослага; заходзіць у ліфт толькі з бацькамі, не скакаць, не націскаць на дзверы); у двары (калі ўбачыў асу, пчалу, не рабіць рэзкіх рухаў; не датыкацца вуснамі або мовай да металічных прадметаў у мароз, таму што можна параніцца; катацца на арэлях седзячы, моцна трымаючыся за поручні); у аўтамабілі (сядзець у спецыяльным дзіцячым крэсле прышпіленым, паводзіць сябе ў салоне спакойна);

Фарміраваць (развіваць) уменні:

• ужываць правілы бяспечных паводзін у месцах, небяспечных для жыцця і здароўя, у хаце (небяспечна чапаць разеткі, засоўваць у разетку пальцы, прадметы - можна атрымаць апёк, электрычнымі прыборамі могуць карыстацца толькі дарослыя; небяспечна падыходзіць блізка да каміна і печцы з агнём, ведаць правілы тушэння кутка, які выпаў, іскры, малога агню, адзення, небяспечна выглядаць з адкрытага акна і балкона, таму што можна ўпасці; нельга браць запалкі); на вуліцы (пераходзіць дарогу трэба па пешаходным пераходзе на зялёны сігнал святлафора; не падыходзіць да адкрытага люка, таму што ў яго можна праваліцца; хадзіць па тратуары з правага боку, трымаючыся за руку дарослага); у прыродзе (нельга доўга знаходзіцца на адкрытым сонца, таму што можна перагрэцца, атрымаць сонечны ўдар; купацца ў вадаёме толькі ў прысутнасці дарослых, падчас купання карыстацца надзіманым кругам, нарукаўнікамі, камізэлькай; хадзіць у лес толькі з дарослымі, збіраць і спрабаваць толькі знаёмыя ягады і грыбы, таму што сярод незнаёмых могуць быць атрутныя і імі можна атруціцца (катацца на каньках, санках, лыжах толькі ў спецыяльна адведзеных для гэтага месцах);
• бяспечных паводзін у патэнцыйна небяспечных сітуацыях: згубіўся (звярнуцца па дапамогу да міліцыянера, жанчыны з дзіцем ці прадаўца ў краме); сустрэча з незнаёмцам (не падыходзіць і не размаўляць з незнаёмым чалавекам, таму што ён можа быць небяспечным; калі незнаёмец спрабуе адчыніць дзверы, патэлефанаваць у міліцыю па тэлефоне 102, 112 і назваць свой адрас; калі падазроны чалавек блізка падыходзіць, хутка сыходзіць, уцякаць ад яго і клікаць на дапамогу «Дапамажыце!»);
• бяспечнага катання на ровары, самакаце (катацца ўнутры двара, у парку; не выязджаць на праезную частку вуліцы ці двара; аб'язджаць маленькіх дзяцей і пажылых людзей; у выпадку ўдару ці траўмы пры падзенні - звярнуцца да каго-небудзь з дарослых для аказання першай дапамогі ); на санках, лыжах (з'язджаць з горкі, седзячы на ​​санках; з'язджаць са схілу на лыжах па чарзе, праз пэўны інтэрвал часу; небяспечна катацца з горкі або са схілу, з якіх можна выехаць на дарогу, таму што можна патрапіць пад які праязджае аўтамабіль).

У дзяцей 5-7 гадоў фарміраваць уяўленні:

• аб (аб) правілах паводзін у надзвычайных сітуацыях у побыце: пры пажары (выбегчы з пакоя і паклікаць дарослых на дапамогу, патэлефанаваць па тэлефонах 101, 104, 112, нельга хавацца), пры паломцы вадаправода (падставіць ёмістасць пад кран, паклікаць на дапамогу дарослых, папярэдзіць суседзяў);

небяспечных для жыцця і здароўя месцах на вуліцы (шаша; люк; будаўнічая пляцоўка), у кватэры (разеткі, тэлевізар, электраабагравальнік, адкрытае акно, балкон, камін з агнём, газавая пліта, электрапліта).Развіваць уменні:

• выконваць правілы бяспечнага абыходжання з электрапрыборамі (электрапрыборы ў разетку ўключае і выключае толькі дарослы, забараняецца гуляць з разеткай, дакранацца да электрапрыбораў мокрымі рукамі);
• самастойна ўжываць правілы бяспечнага абыходжання з жывёламі (не падыходзіць блізка да чужых жывёл, да сабак, якія сядзяць на прывязі; не чапаць жывёл у той час, калі яны спяць ці ядуць; пасля таго як пагладзіў жывёлу, абавязкова вымыць рукі);
• выконваць правілы бяспечных паводзін у якасці пешахода і пасажыра ў стандартных небяспечных сітуацыях на вуліцы (ідучы па тратуары, прытрымлівацца правага боку, абыходзіць люкі і іншыя перашкоды, а таксама сустрэчных пешаходаў; пераходзіць праезную частку дарогі па пешаходным або па надземным і падземным пераходзе), у аўтамабілі (падчас руху не высоўваць галаву, не выстаўляць руку з акна, не адчыняць дзверы), у ліфце (карыстацца ліфтам можна толькі ў суправаджэнні знаёмага дарослага, уваходзіць у ліфт пасля знаёмага дарослага).

Падрыхтаваў:

Паўлючук Т.А., педагог сацыяльны

У зімовы час года, калі ранішнія і вячэрнія гадзіны змрочныя, шлях юных пешаходаў ад дома да школы або дзіцячага сада і назад можа праходзіць па-за светавым днём. Аднак дзіця заўсёды павінна быць прыкметнае на дарозе. Таму бацькам трэба паклапаціцца аб дадатковых мерах бяспекі. Не апошнюю ролю ў гэтым гуляе адзенне, а дакладней яго колер і святлоадбівальныя элементы.

Для пешахода вельмі важна быць заўважным. Па дадзеных статыстыкі большасць наездаў транспарта на пешаходаў адбываюцца менавіта з-за дрэннай бачнасці пешых людзей.

Многія вытворцы дзіцячага адзення клапоцяцца не толькі аб прыгажосці і зручнасці сваёй прадукцыі, але і бяспецы юнага пешахода, выкарыстоўваючы святлоадбівальныя элементы: малюнкі на куртках, устаўныя палоскі і г.д. Пры выбары адзення трэба аддаваць перавагу менавіта такім мадэлям.

Пры адсутнасці спецыяльнага адзення неабходна набыць іншыя формы святлоадбівальных элементаў, якія могуць быць размешчаны на сумцы, куртцы або іншых прадметах. Такімі ж элементамі бяспекі варта абсталяваць санкі, каляскі і інш.

Адным з самых эфектыўных спосабаў знізіць рызыку дарожна-транспартных здарэнняў з'яўляецца выкарыстанне святлоадбівальных элементаў на адзенні ці сумцы. Такі элемент (флікер) вырабляецца са спецыяльнага матэрыялу, які валодае здольнасцю адлюстроўваць святло фар на адлегласці ад 130 да 400 метраў. Святлоадбівальнікі могуць мець любую форму і афарбоўвацца ў любыя колеры, таму іх лёгка можна ператварыць з сігнальнай прынады ў модную дэталь адзежы.

Святлоадбівальнікі ўсіх тыпаў (падвескі, значкі, рамяні і нашыўкі, налепкі, святлоадбівальныя бранзалеты і бірулькі) лёгка замацоўваюцца на рукавах або штрыфлях адзення або на партфелі. Святлоадбівальнікі ў форме налепак зручна выкарыстоўваць дзякуючы клейкай аснове, якая надзейна ўтрымлівае сігнальны элемент на любой паверхні.

Зробім наш свет больш бяспечным! Беражыце сябе!

Флікер - гэта знак дарожнага руху!

Флікер - гэта, у першую чаргу, бяспека вашага дзіцяці на дарозе. Абазначце сябе і дайце ўбачыць вас шафер.

Святлоадбівальныя элементы павінны размяшчацца:

• падвескі лепш мацаваць за рамень, пояс, гузік, каб святлоадбівальнікі звісалі на ўзроўні сцягна;
• нарукаўныя павязкі і бранзалеты не павінны быць зачыненыя пры руху. Рэкамендуецца наносіць іх у выглядзе гарызантальных ці вертыкальных палос на палічку, спінку, знешнюю частку рукавоў, ніжнюю вонкавую частку штаноў, а таксама на галаўныя ўборы, рукавіцы, абутак і іншыя прадметы адзення;
• значкі могуць размяшчацца на вопратцы ў любым месцы;
• сумачку, партфель ці заплечнік, з прымацаванымі флікерамі, лепш насіць у правай руцэ, а не за спіной;
• найбольш надзейны варыянт для бацькоў - нанесці на адзенне дзяцей святлоадбіўныя тэрмааплікацыі або налепкі;
• у горадзе пры скрыжаванні праезнай часткі ў цемры рэкамендуецца мець святлоадбівальнікі злева і справа. Флікеры белага і цытрынавага колеру прызнаны найболей эфектыўнымі, у адрозненне ад флікераў чырвонага, зялёнага, сіняга колераў.

Як правільна насіць флікер

Штодзень за адсутнасць флікераў у Беларусі прыцягваецца да адміністрацыйнай адказнасці 200-300 пешаходаў, паведамляе прэс-служба УДАІ МУС. Святлоадбівальны элемент - гэта не абярэг, яго наяўнасць сама па сабе не гарантуе бяспекі. Кіроўца павінен убачыць флікер - тады ён заўважыць вас і паспее адрэагаваць.

Дабіцца максімальнага эфекту ад выкарыстання флікераў можна, калі прымацоўваць іх так, каб яны былі бачныя з усіх бакоў, раяць у ДАІ.

Святлоадбівальную стужку можна завязаць на рукаве ці штаніне.

Яна павінна вісець на вышыні калена з боку праезнай часткі. Лепш за ўсё выкарыстоўваць адначасова два ці больш святлоадбівальнікаў - з правага і з левага боку.

Таксама нагадаем, што святлоадбіўныя элементы толькі двух колераў – белага і цытрынавага – праходзяць сертыфікацыю і адпавядаюць усім патрабаванням. 

Чырвоныя, сінія, зялёныя флікеры малаэфектыўныя.

Правы і абавязкі пешаходаў

 Пешаход абавязаны:

-рухацца па тратуары, пешаходнай або веласіпеднай дарожцы, а пры іх адсутнасці - па абочыне.

У выпадку адсутнасці названых элементаў дарогі або немагчымасці руху пешаходаў па іх дапускаецца рух пешахода па краі яе праезнай часткі насустрач руху транспартных сродкаў.

Пры руху па краі праезнай часткі дарогі ў цёмны час сутак пешаход павінен пазначыць сябе святлоадбіўным элементам (элементамі). Святловяртальныя характарыстыкі дадзеных элементаў устанаўліваюцца тэхнічнымі нарматыўнымі прававымі актамі.

-пры адсутнасці ў межах бачнасці пешахода падземнага, надземнага, наземнага пешаходных пераходаў і перакрыжаванні пераходзіць (перасякаць) праезную частку дарогі па найкарацейшай траекторыі на ўчастку, дзе дарога добра праглядаецца ў абодва бакі, пераканаўшыся, што выхад на праезную частку дарогі бяспечны і сваімі дзеяннямі пешы створыць перашкоды для руху транспартных сродкаў.

Пры скрыжаванні праезнай часткі дарогі па-за падземным, надземным, наземным пешаходнымі пераходамі і скрыжаваннем у цёмны час сутак пешаходу рэкамендуецца пазначыць сябе святлоадбіўным элементам (элементамі).

-У цёмны час сутак і (або) пры недастатковай бачнасці дарогі ў выпадку руху па абочыне або па краі праезнай часткі дарогі пешаход, вядучы веласіпед, мапед, матацыкл без бакавога прычэпа, пазначаны габарытнымі агнямі, сігнальнымі ліхтарамі або святлоадбівальнікамі (святлоадбівальнымі стужкамі), павінен рухацца па ходзе руху транспартных сродкаў.

Прыпынак і стаянка транспартных сродкаў

-Пры вымушаным спыненні транспартнага сродку на праезнай частцы дарогі і ў месцах, дзе прыпынак забаронены, вадзіцель павінен прыняць разнастайныя меры для вывядзення яго за межы праезнай часткі дарогі.

Ліквідаваць узніклыя тэхнічныя няспраўнасці транспартнага сродку па магчымасці неабходна па-за праезнай часткай дарогі. У выпадку ўстаранення тэхнічных няспраўнасцей транспартнага сродку на праезнай частцы дарогі асобам, якія выконваюць такія дзеянні, рэкамендуецца знаходзіцца ў адзенні павышанай бачнасці са святлоадбіўнымі элементамі.

Такім чынам, можна знаходзіцца ў цёмны час сутак без святлоадбіўных элементаў:

на тратуары;

на пешаходнай або веласіпеднай дарожцы;

на асветленым пераходзе праз праезную частку дарогі.

Вельмі непажадана апынуцца без святлоадбіўных элементаў:

перасякаючы асветленую праезную частку па-за пераходам, у тым ліку, па лініі скрыжавання;

ведучы па абочыне або па краі праезнай часткі дарогі ровар, мапед або матацыкл, няхай нават пазначаныя габарытнымі агнямі, сігнальнымі ліхтарамі або святлоадбівальнікамі;

ухіляючы тэхнічныя няспраўнасці транспартнага сродку на праезнай частцы.

Дзяржаўтаінспекцыя катэгарычна супраць адсутнасці флікераў:

пры руху ў цёмны час сутак па краі праезнай часткі дарогі;

пры скрыжаванні неасветленай праезнай часткі па-за пераходам;

на неасветленым пераходзе праз праезную частку дарогі.

Выснова: Флікеры насіць усім і ўсюды!

Паўлючук Т.А., педагог сацыяльны

Дзіцячы сад - новы перыяд у жыцці дзіцяці. Для дзіцяці гэта, перш за ўсё, першы вопыт калектыўных зносін. Новую абстаноўку, незнаёмых людзей не ўсе дзеці прымаюць адразу і без праблем.

Большасць з іх рэагуюць на дзіцячы сад плачам. Адны лёгка ўваходзяць у групу, але плачуць увечары дома, іншыя - згаджаюцца ісці ў дзіцячы сад з раніцы, а перад уваходам у групу пачынаюць капрызнічаць і плакаць. Чым старэйшае дзіця, тым хутчэй яно здольнае адаптавацца.

Адаптацыя - гэта прыстасаванне арганізма да новага становішча, а для дзіцяці дзіцячы сад, несумненна з'яўляецца новай, яшчэ невядомай прасторай, з новым асяроддзем і новымі адносінамі. Адаптацыя ўключае шырокі спектр індывідуальных рэакцый, характар ​​якіх залежыць ад псіхафізіялагічных і асобасных асаблівасцей дзіцяці, ад сямейных адносін, ад умоў знаходжання ў дашкольнай установе. Як правіла, да 2-3 гадоў дзіця не адчувае патрэбы зносін з аднагодкамі, - яно пакуль не сфармавалася. У гэтым узросце дарослы выступае для дзіцяці як партнёр па гульні, узор для пераймання і задавальняе патрэбнасць дзіцяці ў добразычлівай увазе і супрацоўніцтве. Аднагодкі гэтага даць не могуць, паколькі самі маюць патрэбу ў тым жа. Таму нармальнае дзіця далёка не заўсёды можа хутка адаптавацца да дзіцячага сада, паколькі прывязаны да маці, і яе знікненне выклікае бурны пратэст дзіцяці, асабліва калі яно ўражлівае і эмацыйна адчувальнае. Калі дзіця адзінае ў сям'і, часта хварэе, адчувае страхі, то яго ўваходжанне ў дзіцячы сад павінна быць паступовым. Спачатку яго трэба прывесці ў групу, пазнаёміць з выхавальнікам і рабятамі, паглядзець разам цацкі, выклікаць цікавасць да новага асяроддзя і вярнуцца дадому. Затым некалькі дзён можна прыводзіць дзіця на непрацяглы час і ў залежнасці ад паводзін дзіцяці гэты час паступова павялічваць.

Што дае наведванне дзіцячага сада дзіцяці?

Першым чынам - магчымасць зносін. І ў першую чаргу зносін з аднагодкамі. Паколькі пачынаючы з трохгадовага ўзросту, дзіця мае патрэбу ў зносінах з іншымі дзецьмі. А досвед зносін з выхавальнікамі дапаможа яму ў далейшым пазбягаць цяжкасцей у зносінах з настаўнікамі. Дзіця даведаецца, што, апроч блізкіх дарослых, ёсць і іншыя дарослыя, да меркавання якіх трэба прыслухоўвацца.

У дзіцячым садзе дзіця атрымлівае магчымасці для інтэлектуальнага і фізічнага развіцця. З ім праводзяцца спецыяльныя заняткі - лепка, маляванне, музыка, аплікацыя, канструяванне, развіццё мовы, фізкультура, азнаямленне з сацыяльнай рэчаіснасцю, асновы матэматычных уяўленняў і г.д., якія сапраўды спрыяюць развіццю дзіцяці. Да таго ж, на гэтых занятках дзіцяці часта бывае па-сапраўднаму цікава.

Адным з несумненных плюсаў наведвання дзіцячага сада з'яўляецца набыццё самастойнасці. Прывучанне да штодзённай зарадкі, навядзення парадку пасля гульні - пасільная дапамога не толькі маме, але і сабе самому. Немалаважныя і набываныя дзіцем навыкі самастойнага апранання і распранання, якія прывіваюцца літаральна праз чатыры месяцы знаходжання ў дзіцячым садзе.

Бацькам важна ведаць, што пры паступленні ў дзіцячы сад усе дзеці праходзяць праз адаптацыйны перыяд. Умовы жыцця дзіцяці змяняюцца, калі яно паступае ў дзіцячы сад. Працэс прывыкання дзіцяці да дзіцячага сада даволі працяглы і звязаны са значнай напругай усіх фізіялагічных сістэм арганізма. Адаптыўныя магчымасці дзіцяці дашкольнага ўзросту абмежаваны, таму рэзкі пераход дзіцяці ў новую сацыяльную сітуацыю і працяглае знаходжанне ў стрэсавым стане могуць прывесці да эмацыйных парушэнняў і запаволення тэмпу псіхафізічнага развіцця.

Пачуцці і рэакцыі дзіцяці пры адаптацыі

Пры першых наведваннях сада ваша дзіця адчувае цэлую гаму адчуванняў, яго захлістваюць самыя разнастайныя эмоцыі:

1. Гнеў - спадарожнік моцнага стрэсу. Падчас адаптацыя ваша дзіця можа стаць вельмі ранімым. Выклікаць яго гнеў і агрэсію можна чым угодна - словамі, дзеяннямі ці нават выпадковым дакрананнем;
2. Яшчэ адным спадарожнікам адмоўных эмоцый дзіцяці з'яўляецца моцны страх. У першыя некалькі дзён сад для вашага дзіцяці становіцца сур'ёзнай пагрозай. Ён пачынае баяцца незнаёмых дзяцей і новых дарослых, бо гэта новыя твары, ён іх ніколі не бачыў;
3. Станоўчыя эмоцыі. Яны таксама прысутнічаюць і ідуць у процівагу адмоўным. Ваша дзіця адчувае эфект чагосьці новага. Гэта можа на час адцягнуць яго ад "цяжкіх" думак. Памятайце, чым хутчэй пройдзе адаптацыя, тым больш пазітыву ад наведвання дзіцячага сада атрымае ваша дзіця;
4. Пазнавальная дзейнасць на фоне моцнага стрэсу часта зніжана. Дзіця хоча зразумець, што адбываецца, яно разгубленае і запалоханае. Першы час яго не цікавяць нават цацкі;
5. Сацыяльныя кантакты цяжкія датуль, пакуль ваша дзіця не стане на шлях наладжвання зносін з іншымі дзецьмі;
6. Сацыяльныя навыкі ў стрэсавай сітуацыі часта губляюцца. Дзіця магло самастойна есці, апранацца і абувацца, але ў адзін момант яно нібы пра гэта забывае.Усё даводзіцца пачынаць спачатку. Такіх малых выхавальнікі вучаць зноўку есці, апранацца і мыцца;
7. Сон практычна знікае ці становіцца вельмі клапатлівым. Дзіця можа нармальна заснуць, але ўжо праз 10 хвілін сядзець на ложку;
8. Рухальная актыўнасць падчас адаптацыі моцна затарможана, а само дзіця становіцца малаактыўным. Аднак можа быць і прама супрацьлеглая рэакцыя, і дзіця становіцца гіперактыўным;
9. На першую пару змяняецца мова, пагаршаецца слоўнікавы запас. Прычына банальная - моцны стрэс. Праз час гэта праходзіць;
10. Змена апетыту - яшчэ адна магчымая праблема падчас адаптацыі. Пры гэтым ён можа як пагоршыцца, гэтак і ўзмацніцца.

Тыповыя памылкі бацькоў

Бацькі, аддаючы сына ці дачку ў дашкольную ўстанову, часта сутыкаюцца з цяжкасцямі. Разгледзім тыповыя памылкі і спосабы іх прадухілення.

У першую чаргу, гэта негатоўнасць бацькоў да негатыўнай рэакцыі дзіцяці на дашкольную ўстанову. Бацькі бываюць напалоханыя плаксівасцю дзіцяці, разгубленыя, бо дома ён ахвотна згаджаўся ісці ў дзіцячы садок. Трэба памятаць, што для малога - гэта першы вопыт, ён не мог загадзя ўявіць сабе поўную карціну, што плаксівасць - нармальны стан дашкольніка ў перыяд адаптацыі да дзіцячага саду. Пры цярплівым стаўленні дарослых яна можа мінуць сама сабой.

Частай памылкай бацькоў з'яўляецца абвінавачанне і пакаранне дзіцяці за слёзы. Гэта не выйсце з сітуацыі. Ад старэйшых патрабуецца толькі цярпенне і дапамога. Усё, што трэба дзіцяці, - гэта адаптавацца да новых умоў. Выхавальнікі дзіцячага сада павінны быць гатовы дапамагчы бацькам у гэты няпросты для сям'і перыяд.У першы час, калі дзіця толькі пачынае хадзіць у дзіцячы сад, варта таксама планаваць важныя справы, лепш адкласці выхад на працу. Бацькі павінны ведаць, што сын ці дачка могуць прывыкаць да сада 2-3 месяцы.

Яшчэ адна памылка бацькоў - знаходжанне ў стане занепакоенасці, трывожнасці. Яны клапоцяцца аб грамадскай думцы, адчуваюць унутраны дыскамфорт, хвалююцца, што недастаткова добрыя ў ролі "мамы" і "таты". Найперш ім трэба супакоіцца. Дзеці маментальна адчуваюць, калі бацькі хвалююцца, гэты стан перадаецца ім. Бацькам вельмі важна разумець, што дзіця праходзіць адаптацыю да новых умоў жыцця. Варта пазбягаць размоў аб слёзах малога з іншымі членамі сям'і ў яго прысутнасці. Здаецца, што сын ці дачка яшчэ вельмі маленькія і не разумеюць дарослых размоваў. Але дзеці на тонкім душэўным узроўні адчуваюць занепакоенасць маці, і гэта яшчэ больш узмацняе дзіцячую трывогу.

Паніжаная ўвага да дзіцяці таксама з'яўляецца тыповай памылкай бацькоў. Задаволеныя працай дзіцячага сада, некаторыя мамы з палёгкай уздыхаюць і ўжо не так шмат увагі, як раней, надаюць малому. Рэкамендуецца, наадварот, як мага даўжэй часу праводзіць з дзіцем у гэты перыяд яго жыцця. Гэтым мама паказвае, што няма чаго баяцца, бо яна ўсё гэтак жа побач.

Калі дзіця пачынае весела казаць пра сад, чытаць вершы, пераказваць падзеі, якія здарыліся за дзень, - гэта дакладны знак таго, што ён асвоіўся.

РЭКАМЕНДАЦЫІ БАЦЬКАМ ПА ПАДРЫХТОЎЦЫ ДЗІЦЯЦІ ДА НАВЕДВАННЯ ДЗІЦЯЧАГА САДА

1. Пераканайцеся ва ўласнай упэўненасці ў тым, што дзіцячы сад неабходны Вашаму дзіцяці менавіта цяпер. Разам з тым, галоўнай крытэрыяй гатоўнасці дзіцяці - гатоўнасць яго бацькоў. Калі нехта з членаў сям'і супраць наведвання дзіцячага сада, то гэта трэба адкласці да таго часу, пакуль бацькі не аб'яднаюцца ў сваім жаданні.

2.Раскажыце дзіцяці, што такое дзіцячы сад, навошта туды ходзяць дзеці, чаму Вы хочаце, каб яно пайшло ў дзіцячы сад. Але ні ў якім разе не рабіце з гэтай падзеі праблему, не кажыце часта аб надыходзячай змене ў яго жыцці. Наогул, усіх бабуль-дзядуляў, нянечак ці проста сяброў-знаёмых, якія паўтараюць, што дзіцячы сад - гэта зло, слёзы і боль, ізаляваць на час. Цяпер Ваша задача - пазітыўна наладзіць дзіця на будучыя перамены.

3. Праходзячы міма дзіцячага сада, радасна нагадвайце дзіцяці, як яму пашанцавала - ён зможа хадзіць сюды. У прысутнасці малога расказвайце родным і знаёмым пра чаканую падзею, пра тое, што Вы ганарыцеся тым, што яго прынялі ў дзіцячы сад.
4. Падрабязна раскажыце дзіцяці пра рэжым дня ў дзіцячым садзе: што, як і ў якой паслядоўнасці яно будзе рабіць. Чым падрабязней будзе Ваш аповед, і чым часцей Вы будзеце яго паўтараць, тым спакайней і больш упэўнена будзе адчуваць сябе маляня, калі пойдзе ў сад. Дзяцей палохае невядомасць, але калі яны бачаць, што чаканая падзея адбываецца, як і было абяцана, яны адчуваюць сябе ўпэўнена.
5. Рыхтуйце дзіця да зносін з іншымі дзецьмі і дарослымі: наведвайце з ім дзіцячыя паркі і пляцоўкі, прывучайце да гульні ў пясочніцах, на арэлях. Хадзіце з ім на святы, на дні нараджэння сяброў, назірайце, як ён сябе паводзіць: саромеецца, адасабляецца, канфліктуе, б'ецца або лёгка знаходзіць агульную мову, кантактуе з аднагодкамі, цягнецца да зносін, раскаваны.
6. Пагаварыце з дзіцем аб магчымых цяжкасцях, аб тым, да каго ён можа звярнуцца за дапамогай, як ён зможа гэта зрабіць. Пры гэтым важна не ствараць у дзіцяці ілюзій, што ўсё будзе выканана па першым патрабаванні і менавіта так, як яно хоча. Паспрабуйце прайграць усе гэтыя сітуацыі дома.
7. Прыгатуйце разам з дзіцем "Радасную скрыначку", з якой ён адправіцца ў дзіцячы сад: пакладзіце туды невялікія цацкі (не вельмі патрэбныя, недарагія, можа, самаробныя), якія падабаюцца Вашаму малому і сапраўды ўзрадуюць іншых дзяцей. Ад гэтага выйграюць усе: дзіця больш спакойнае, хутчэй адаптуецца, бацькі бачаць, што дзіця адчувае сябе ўпэўнена, уваходзячы ў групу, бо ў яго ў руках - часцінка дома і цяпла рук мамы, якая вырабіла разам з ім гэтыя штучкі. Выхавальнікі таксама будуць рады папаўненню гульнявога матэрыялу групы. І яшчэ адзін плюс: калі ў маляняці ёсць, чым гуляць, чым падзяліцца з таварышам - ён хутчэй асвоіцца ў новым калектыве, пасябруе з рабятамі.
8. Навучыце малога знаёміцца ​​з іншымі дзецьмі, звяртацца да іх па імені, прасіць, а не адымаць цацкі, прапаноўваць свае паслугі, свае цацкі іншым дзецям. Першыя дні ў дзіцячым садку можна пачаць з сумеснай прагулкі. Дайце Вашаму дзіцяці магчымасць самому падысці, пазнаёміцца ​​з дзецьмі, якія гуляюць на ўчастку. Магчыма, што Ваша маляня, зацікавіўшыся, само пасля прагулкі папросіцца ў групу.
9. Чым больш сяброў (дзяцей і дарослых) з'явіцца ў Вашага дзіцяці, тым хутчэй ён прывыкне і да дзіцячага сада. Дапамажыце яму ў гэтым. Пазнаёмцеся з іншымі дзецьмі. Завіце іх у прысутнасці Вашага дзіцяці па імёнах. Дома пытайце свайго малога пра Лену, Сашу, Сярожу. Заахвочвайце звароты Вашага дзіцяці па дапамогу да іншых людзей.
10. Пагуляйце з дзіцем хатнімі цацкамі ў дзіцячы садок, дзе нейкая з іх будзе самім дзіцем. Паназірайце, што робіць ён з гэтай цацкай, што кажа, дапамажыце разам з дзіцем знайсці ёй сяброў і вырашайце праблемы вашага дзіцяці праз яе, арыентуючы гульню на станоўчыя вынікі.
11. А зараз вельмі важны момант. Зразумейце і запомніце: чым лепш будуць Вашы адносіны з выхавальнікамі, з іншымі бацькамі і іх дзецьмі, тым прасцей Вашаму дзіцяці будзе прывыкнуць да дзіцячага сада і тым камфортней ён будзе сябе адчуваць.
12. Пазнаёмцеся з выхавальнікамі і педагогамі групы загадзя, раскажыце пра індывідуальныя асаблівасці вашага дзіцяці, што яму падабаецца, што не, якія яго ўменні і навыкі, у якой дапамозе ён мае патрэбу, вызначыце, якія метады заахвочвання і пакарання прымальныя для вашага дзіцяці.
13. Будзьце паблажлівыя і памяркоўныя да іншых, ідэальных людзей няма. Але пры гэтым абавязкова растлумачвайце сітуацыю, якая трывожыць Вас. Галоўнае - рабіце гэта ў мяккай форме або з дапамогай спецыялістаў.
14. У прысутнасці дзіцяці пазбягайце крытычных заўваг на адрас дзіцячага сада і яго супрацоўнікаў. Ніколі не палохайце дзіця дзіцячым садам, інакш пазней Вам дадаецца пажынаць гэты горкі плён.Калі Вы заўважыце, што дзіця асцерагаецца выхавацеля ці не вельмі яму давярае, паспрабуйце часцей казаць пра выхавацеля, хваліць яго, пытацца пра выхавацеля дзіцяці, падкрэсліваючы, якая яна добрая, прыгожая, добрая, клапатлівая і г.д.
15. У перыяд адаптацыі падтрымлівайце малога эмацыйна. Цяпер Вы праводзіце з ім менш часу, таму кампенсуйце гэта якасцю зносін - часцей абдымайце, размаўляйце. Скажыце яму: "Я ведаю, што ты сумуеш без мяне, што табе бывае сумна. Калі нешта новае пачынаецца, спачатку заўсёды бывае цяжка, а потым абвыкаеш і становіцца цікава. У цябе ўсё атрымаецца".
16. Распрацуйце разам з дзіцем нескладаную сістэму развітальных знакаў увагі, і малому будзе прасцей адпускаць Вас.
17. Не ўладкоўвайце дзіця ў садок толькі таму, што ў вас нарадзілася яшчэ адно дзіця, нават калі гэта і аблегчыць вам жыццё. Ваш старэйшы сын ці дачка і без таго адчуе, што ў хаце з'явіўся напрошаны госць, і ваша рашэнне ён абавязкова вытлумачыць як сваё выгнанне, зрабіўшы выснову, што вы аддаеце перавагу яму нованароджанага. Таму калі вы, чакаючы дзіця, усё ж вырашыце аддаць старэйшага ў дзіцячы сад, зрабіце гэта загадзя, да з'яўлення малога.
18. Самае галоўнае прызначэнне дзіцячага сада ў тым, каб даць дзіцяці магчымасць мець зносіны і гуляць з аднагодкамі. І якім бы ні быў дзіцячы садок добрым, не дапушчайце непапраўную памылку - не лічыце, што ён замяняе сям'ю.
19. Памятайце, што на прывыканне да дзіцячага садка дзіцяці можа спатрэбіцца да паўгода. Разлічвайце свае сілы, магчымасці і планы.Лепш, калі ў гэты перыяд у сям'і будзе магчымасць падстроіцца пад асаблівасці адаптацыі свайго малога.

РЭКАМЕНДАЦЫІ ДЛЯ БАЦЬКОЎ, КАЛІ ВЫ ЎЖО ПАКІДАЕЦЕ ДЗІЦЯ Ў ДЗІЦЯЧЫМ САДУ

 Скажыце дзіцяці ўпэўненым і цвёрдым тонам, што Вам час ісці пацалуйце яго, нібы нічога не адбываецца, і сыходзьце, не затрымліваючыся

 Прадэманструйце сваю ўпэўненасць у выхавацелі, звярнуўшыся да яго з такімі, напрыклад, словамі: "Бачу, у вас сёння чакаецца вясёлы дзень" (далей можна намякнуць выхавацелю на тое, што дзіця зараз зоймецца яго любімым маляваннем, або лепкай, або гульнёй). .)

 Скажыце дзіцяці, як яно можа вызначыць час, калі Вы павінны за ім прыйсці (напрыклад, адразу пасля абеду) і будзьце абавязкова дакладныя пры гэтым.

 Развітаўшыся, – сыходзьце, не паварочваючыся

 Будзьце цярплівыя. Памятайце, малому нашмат цяжэй, чым Вам. Яму патрэбна Вашая дапамога і падтрымка.

МАГЧЫМЫЯ ХАРАКТАРЫСТЫКІ ПАВОДЗІНЫ ДЗІЦЯ У ДЗІЦЯЧЫМ САДУ

1. Любімая цацка. Звычайна такое дзіця будзе браць з сабой цацку ў сад, можа быць і не адну. Магчыма, будзе прыносіць і выносіць яе кожны дзень, мяняць цацкі. У дадзенай сітуацыі цацка для дзіцяці з'яўляецца ў сваім родзе часцінкай яго хатняга свету - "з ёй не так страшна ісці ў сад, мне будзе, у што там гуляць", - думае дзіця.
2. Істэрыка з раніцы. Яна можа пачацца ў дзіцяці па дарозе ў дзіцячы сад, нечакана перад уваходам у сад ці як толькі вы зайшлі ў распранальны пакой. Тут важна, каб бацькі як мага хутчэй дапамаглі пераапрануцца дзіцяці і перадалі яго выхавацелю. Не ўгаворвайце і не сюсюкайцеся з ім - гэта толькі пагоршыць сітуацыю новым наплывам слёз і капрызаў.
3. Эмацыйныя бацькі.Здараецца, што самі бацькі, бачачы свае дзіця такім няшчасным, пачынаюць плакаць. Паспрабуйце трымаць свае эмоцыі ў руках. Многія дзеці, зайшоўшы ў групу, хутка супакойваюцца і адцягваюцца за гульнёй. А вы, шаноўныя бацькі, заўсёды можаце патэлефанаваць свайму выхавальніку і даведацца, як ідуць справы. Вам ніхто ніколі не адмовіць у такой просьбе.
4. Аднаасобнікі. Як правіла, такія дзеці спачатку аднаасобныя і патрабуюць асаблівай увагі з боку выхавацеля: трэба адказаць на пытанні, пагуляць з ім у яго цацку. Педагогу павінна быць цікава ўсё, чым цікавіцца малы. Дзіця пачынае бачыць у сваім выхавальніку свайго саюзніка, прывыкаць да яго. Гэта вельмі добра! Можа, заўтра ці паслязаўтра яму не так страшна будзе ісці ў дзіцячы садок. Выхавальнік прыцягне да гульні ўжо 1-2 іншых дзяцей, і круг зносін дзіцяці пачне паціху пашырацца.
5. Проста перажыць. Ведайце, што такія паводзіны вашага дзіцяці - "непрыняцце дзіцячага сада" - гэта не капрыз. Тут, у садзе, яго ніхто не крыўдзіць і не лае. Проста ён не можа сёння, зараз, паводзіць сябе інакш. Гэта перыяд, які трэба перажыць і вылечыцца, як пасля любой дзіцячай хваробы.
6. Выхавальнікі не чараўнікі. Некаторыя бацькі лічаць, што мы, выхавальнікі як чараўнікі. Усё гэта павінна спыніцца хаця б праз тыдні два. Няма і яшчэ раз не! Гэты працэс працаёмкі, па часе індывідуальны для кожнага выхаванца. Дзіця, якое цяжка адаптуецца, пройдзе праз некалькі этапаў свайго станаўлення ў групе, перш чым мы ўбачым, што вось ён ужо ўсміхаецца, смяецца і не хоча сыходзіць з дзіцячага саду.

Як аблегчыць АДАПТАЦЫЮ?

Каб аблегчыць адаптацыю дзіцяці, вы павінны паклапаціцца аб сваім малышу і прыняць цэлы комплекс мер:

 даведайцеся пра рэжым садка і захоўвайце яго хаця б некалькі месяцаў у сябе дома. Гэта дазволіць малому адаптавацца да новых правілаў і лягчэй перанесці змены;

 дзіця павінна добра высыпацца ноччу. У адваротным выпадку магчыма моцнае паслабленне памяці, раздражняльнасць, плаксівасць і зніжэнне імунітэту. Ідэальны час для сну - 9-10 гадзін;

 абуджайце дзіця ў адзін і той жа час. Пачынайце будзіць яго на 10-15 хвілін раней запланаванага часу ўздыму. У гэтым выпадку ён зможа крыху папесціцца ў ложачку;

 у садок неабходна апранаць толькі тое адзенне, якое будзе максімальна зручнае для дзіцяці. Выхавальнік не павінен перажываць, што выпацкае новы і дарагі гарнітур дзіцяці;

 гаварыце дзіцяці, што яно ужо вялікае і даказвайце гэта справай. Можаце пасадзіць за агульны стол, дазволіць зрабіць нешта важнае;

 падчас адаптацыі ўсе новаўвядзенні (заняткі ў гуртках, рамонты і іншае) лепш адкласці. Малому дастаткова новых уражанняў.

Паўлючук Т.А., педагог сацыяльны